«Я трываў». Айцішнік пражыў 5 гадоў без сексу. Чаму людзі займаюцца гэтым усё радзей?

Амерыканцы зараз рэкордна мала займаюцца сексам. Да такой высновы прыйшлі прафесар сацыялогіі Універсітэта Вірджыніі Брэд Уілкокс і навуковы супрацоўнік Інстытута сямейных даследаванняў Грант Бэйлі, якія прааналізавалі дадзеныя штогадовых агульнанацыянальных сацыялагічных апытанняў GSS (The General Social Survey) за апошнюю траціну стагоддзя. Іх артыкул у канцы жніўня 2025 года апублікаваў сайт амерыканскага Інстытута сямейных даследаванняў (IFS).

Калі ў 1990 годзе пра інтымную блізкасць хаця б раз на тыдзень паведамляла 55% апытаных ва ўзросце ад 18 да 64 гадоў, то ў 2024 штотыднёвы або больш часты секс быў толькі ў 37% жыхароў ЗША.

Яшчэ драматычней выглядаюць змяненні ў колькасці людзей, якія доўгі час абыходзяцца ўвогуле без сексу. З 1990 па 2010 год доля маладых амерыканцаў паміж 18 і 29 гадамі, у якіх не было сексу ўжо даўжэй за год, вагалася ў раёне 10-15%. Але з 2010 па 2024 год іх колькасць падвоілася — з 12% да 24%.

На тое, што маладыя пакаленні займаюцца сексам прыкметна радзей, амерыканскія даследчыкі звярнулі ўвагу яшчэ ў 2010-х. Тады прафесар псіхалогіі з Універсітэта Сан-Дыега Джын Твендж звязала гэта са скарачэннем колькасці пастаянных пар. Як адзначаюць Уілкокс і Бэйлі, гэтая тэндэнцыя захоўваецца да гэтага часу: з 2014 па 2024 год доля маладых людзей 18-29 гадоў, якія пражываюць з партнёрам (як у афіцыйным шлюбе, так і без яго) паменшылася з 42 да 32%.

Сярод іншых прычын, якія зніжаюць палавую актыўнасць людзей, даследчыкі называюць шырокае распаўсюджванне смартфонаў з канца 2000-х гадоў, дзякуючы чаму дзяцінства новага пакалення станавілася ўсё больш лічбавым і ўсё менш сацыялізаваным. Уілкокс і Бэйлі лічаць, што з пачатку 2010-х гадоў пачало фарміравацца «пакаленне пустэльнікаў»: паміж 2010 і 2019 гадамі сярэдні час, які маладыя людзі праводзілі са сваімі сябрамі, скараціўся амаль у два разы, з 12,8 да 6,5 гадзіны на тыдзень. А яшчэ больш, да 4,2 гадзіны ў 2020 годзе знізіла гэты паказчык пандэмія. І хаця пазней назіраўся невялікі рост, у 2024 годзе маладыя амерыканцы праводзілі з сябрамі ў сярэднім усяго па 5,1 гадзіны на тыдзень.

У інтымнай сферы ўсё гэта суправаджалася ростам сексуальнай апатыі. Павелічэнне часу, які людзі трацяць на смартфоны з іх сацсеткамі, гульнямі і даступнай парнаграфіяй адбываецца за кошт памяншэння часу на розныя формы сацыялізацыі накшталт вечарынак, якія раней садзейнічалі ўзнікненню рамантычных стасункаў. Зрэшты, адно з амерыканскіх даследаванняў 2020 года звязвае зніжэнне сексуальнай актыўнасці моладзі не толькі са змяншэннем колькасці рамантычных сувязяў, але і са зніжэннем спажывання алкаголю, памяншэннем даходаў і ростам цікаўнасці да камп’ютарных гульняў.

Дадзеныя, сабраныя амерыканскімі сацыёлагамі, паказваюць, што людзі ва ўзросце 18-64 гадоў, якія знаходзяцца ў шлюбе, прыкметна часцей займаюцца сексам, чым нежанатыя і незамужнія: як мінімум штотыднёва секс зараз бывае ў 46% першых і толькі ў 34% другіх. Але спад сексуальнай актыўнасці закранае і сужэнскія пары: яшчэ ў 1996–2008 гадах хаця б раз на тыдзень займаліся 59% людзей, што знаходзяцца ў шлюбе. Даследаванне IFS 2023 года паказвае, што людзі ў шлюбе заўважаюць зніжэнне частаты палавых актаў пасля таго, калі іх мужы/жонкі пачынаюць замяняць сумеснае баўленне часу «пасядзелкамі» са смартфонам або камп’ютарам.

Уілкокс і Бэйлі занепакоены сітуацыяй, якая склалася. На іх думку, падмацаваную вынікамі некалькіх навуковых даследаванняў, рэгулярны секс станоўча ўплывае на стан здароўя, робіць шлюбы больш трывалымі, а людзей — больш шчаслівымі.

Ці справядлівыя высновы амерыканскіх навукоўцаў аб зніжэнні сексуальнай актыўнасці людзей і для беларусаў? Як адчуваюць сябе людзі, якія гадамі абыходзяцца без сексу? І чаму сексуальная актыўнасць можа павялічвацца ў перыяды эканамічных крызісаў і пандэмій? Спыталі пра гэта ў сексолагаў і айцішнікаў, якія не займаліся сексам даўжэй за год.

Год+ без сексу: «І хочацца, і не хочацца зніжаць планку толькі для фізіялогіі»

Анастасіі* нядаўна споўнілася 30. Яна працуе ў ІТ-індустрыі каля пяці гадоў. Без сексу яна жыве ўжо больш за год, пасля таго, як выйшла з апошніх стасункаў.

— Чаму так выйшла? Праблема, якая да гэтага прывяла — завяршэнне мінулых стасункаў. Кідацца з галавой у вір у выглядзе аднадзённых стасункаў не хочацца, а штосьці сур’ёзнае не знаходзіцца. Альбо мужчыны не гатовыя, альбо знікаюць пасля спатканняў, хоць на іх кажуць, што хацелі б зноў убачыцца. Альбо іх паводзіны не падыходзяць пад мае запыты ў плане стасункаў. Кожнаму сваё, але маё пакуль не знайшлося. Думаю, што ў апошнія месяцы прычына такога стану рэчаў — гэта знешнія абставіны. А вось да таго я была моцна закрытай з-за сваіх апошніх стасункаў.

Дзяўчына не думае, што праблемы ў асабістым жыцці звязаныя з вялікай загрузкай на працы:

Па адчуваннях, апошнія некалькі месяцаў шукаю стасункі даволі актыўна. Хадзіла на спатканні, размаўляю, адкрытая да мужчынскай увагі. Я не ўспрымаю гэта як найвышэйшы прыярытэт у жыцці, але адчуваю, што гэтая сфера не зачыненая. І зараз гатовая гэта выправіць.

Што я адчуваю? Дыскамфорт з-за высокага лібіда адчула толькі ў апошнія некалькі месяцаў. І хочацца сексу, і не хочацца зніжаць планку толькі для фізіялогіі. З самаацэнкай у мяне праблем дакладна няма, у апошні год яна значна вырасла і ўмацавалася.

Хацелася б знайсці надзейнага, паважлівага мужчыну, партнёра па жыцці і па мэтах у ім. Пакуль, хутчэй, канстатую факт, што хочацца змен. Але і бегаць за кімсьці дакладна не збіраюся. Бо не сексам адзіным і стасункамі жывы чалавек. Аддаю перавагу настройваць сябе на тое, што «маё мяне знойдзе». Пакуль што размаўляю з мужчынамі, прыглядаюся, але не спяшаюся.

5+ гадоў без сексу: «Я ў эміграцыйным беларускім разводзе»

Інжынер па тэставанні Ігар* працуе ў ІТ пяць гадоў. Яму 40. Пры гэтым сексу ў яго жыцці не было каля пяці гадоў, а магчыма, і больш: як кажа сам Ігар, «я не лічыў». Праўда, вырашыць гэтую праблему яму ўжо ўдалося.

Вымушаная асексуальнасць Ігара была звязана з узаемаадносінамі мужчыны і яго жонкі:

— Цяпер я ў эміграцыйным беларускім разводзе з «былой» жонкай. Мы «разведзены», але неафіцыйна. Жывём асобна пасля таго, як пераехалі з Беларусі ў Польшчу з дзіцём. Паўза ў інтымным жыцці, а дакладней, яго адсутнасць і недахоп працягвалася больш за пяць гадоў перад пераездам, калі мы былі жанатыя.

Я лічу, што гэта адбывалася з-за невысокага лібіда і нежадання «былой». Я трываў, не здраджваў ніколі. І ўвесь гэты час спадзяваўся на змяненне сітуацыі. Але станавілася толькі горш. А ў апошнія некалькі гадоў цяжка было каго-небудзь блізка падпускаць з-за флэшбэкаў, што засталіся ад няўдалага досведу сямейнага інтымнага жыцця.

Ігар мяркуе, што выйсці з сексуальнага тупіка яму дапамагла як раз рэлакацыя:

Асобнае пражыванне дало больш свабоды, з’явіўся час на свае інтарэсы і магчымасць для пошуку стасункаў. Апошні год я знаходжуся ў новых стасунках. Пасля таго, як у маё жыццё вярнулася інтымная блізкасць з партнёрам, з якім можна праводзіць свой час, дзяліць хобі, інтарэсы і абменьвацца меркаваннямі, мая самаацэнка і агульны стан палепшыліся. Шкада, што на гэта пайшло так шмат часу.

«Калі ў нас ёсць выбар паміж сексам, скролінгам сацсетак, відэагульнёй, серыялам ці працай дапазна, лібіда часта прайграе»

Аб прычынах сексуальнай рэцэсіі, яе распаўсюджанасці ў свеце і ў Беларусі і аб тым, што магло б вярнуць людзям цікавасць да інтымнага жыцця мы спыталі ў мінскіх псіхолагаў і сексолагаў Мілы Ілагінай і Наталлі Музычанка.

Наталля Музычанка:

— Для таго, каб абмяркоўваць гэтую тэму, важна вызначыцца з парай паняццяў, якія часта змешваюць. Гаворка ідзе пра палавую канстытуцыю і лібіда.

Палавую канстытуцыю можна ўявіць як прыроджаны памер бака для паліва. Гэта ваш індывідуальны, біялагічна зададзены патэнцыял сексуальнасці. Яго «умяшчальнасць» не змяняецца на працягу жыцця.

Лібіда (або сексуальнае прыцягненне) — гэта паліва, якое знаходзіцца ў гэтым баку. Узровень гэтага паліва — велічыня вельмі непастаянная. На яго наўпрост уплывае мноства фактараў: стрэс, стомленасць, фізічнае здароўе, гарманальны фон і эмацыйны стан.

Менавіта з «узроўнем паліва» мы і працуем, калі бачым такія статыстычныя дадзеныя. Сучасны свет прапануе нам мноства альтэрнатыўных крыніц дафаміна і спосабаў патраціць энергію. Калі ў нас ёсць выбар паміж сексам, скролінгам сацсетак, відэагульнёй, серыялам ці працай дапазна, лібіда часта прайграе ў канкурэнцыі за нашу ўвагу. І не становіцца прыярытэтам.

Цікава, што гэтую думку, хоць і ў жартаўлівай (спадзяюся) форме, нясе ў сабе прапанова па павышэнню нараджальнасці аднаго не беларускага палітыка: стварыць нейкую прастору, дзе мужчын і жанчын нішто не будзе адцягваць ад «працягу роду». Па сутнасці, гэта была б спроба штучна стварыць сітуацыю, у якой фокус змяшчаецца на базавыя формы ўзаемадзеяння. Я б назвала гэтую ідэю «вяртаннем да блізкасці праз знікненне альтэрнатыў». Калі вакол больш няма чым заняцца, секс зноў робіцца адной з галоўных крыніц задавальнення і сувязі.

Такім чынам, чаму людзі ўсё радзей і радзей займаюцца сексам?

Міла Ілагіна:

— Я чула пра гэта даследаванне. Мне ў ім асабліва цікавым падалося тое, што менавіта маладыя людзі сталі радзей займацца сексам (у параўнанні з папярэднімі пакаленнямі)!

Адна з самых важкіх прычын — даступнасць лічбавага свету. У людзей стала нашмат менш нагодаў сустракацца асабіста і быць побач адзін з адным. Яшчэ адна прычына — празмерны стрэс, які адмоўна ўплывае на лібіда.

Акрамя таго, у людзей зараз дастаткова варыянтаў правядзення вольнага часу, секс ужо не здаецца такім прывабным. Таксама сярод прычын называюць змяншэнне колькасці шлюбаў: лічыцца, што людзі ў шлюбе часцей займаюцца сексам, бо ў іх ёсць пастаянны палавы партнёр і не трэба марнаваць час і рэсурсы на пошукі. Праўда, я так не думаю.

Ну і ёсць яшчэ ў маладых людзей момант расчаравання: секс у жыцці не надта падобны да сексу ў кіно ці порна. І на фоне больш зразумелых і гарантавана прыносячых задавальненне заняткаў рэальны секс прайграе.

Наталля Музычанка:

— Так, мы бачым агульнае зніжэнне частаты сексуальных кантактаў. Але для значнай часткі людзей гэта вынік не толькі вымушаных абставін (стрэс, стомленасць), але і дарослага, усвядомленага перагляду ролі сексу ў жыцці. Гэта рух у бок большай асэнсаванасці, эмацыйнай сталасці і збалансаванасці жыцця, дзе секс — гэта прыемны, але далёка не адзіны бонус у стасунках і жыцці ў цэлым.

Я тут бачу такія трэнды:

1. Зрух ад колькасці да якасці: «Секс павінен быць асэнсаваным». Усё часцей, асабліва пасля 25-30 гадоў, людзі, асабліва жанчыны, адмаўляюцца ад мадэлі «секс дзеля сексу». Яны адкрыта заяўляюць аб «перанасычэнні пустымі» сувязямі і імкнуцца да інтымнасці, якая з’яўляецца часткай глыбокіх, давяральных адносін. Гэта не адмова ад сексу, а павышэнне планкі для яго. Ён павінен быць не проста фізіялагічным актам, а актам эмацыйнай блізкасці.

2. Пераразмеркаванне жыццёвых прыярытэтаў. Кар’ера, самарэалізацыя, хобі і асабісты рост сталі магутнымі самастойнымі каштоўнасцямі. Людзі, асабліва ў дынамічных сферах накшталт ІТ, свядома накіроўваюць сваю энергію на дасягненне гэтых мэт. А пошук партнёра і падтрыманне актыўнага сексуальнага жыцця патрабуюць значных часавых і эмацыйных інвестыцый. Гэта не заўсёды «недахоп часу» з-за перапрацовак. Часам гэта свядомы выбар на карысць іншых значных сфер жыцця.

3. Рацыянальны падыход і «энергаэфектыўнасць». Гэта прамы вынік з папярэдняга пункта. Ва ўмовах цэйтноту людзі падлічваюць не толькі грошы, але і свае ментальныя рэсурсы. Працэс знаёмстваў, спатканняў, няпэўнасць і магчымыя расчараванні могуць здавацца надта энергазатратнымі. І тут на дапамогу прыходзіць пашырэнне кола даступных забаў. Бо атрымаць дозу дафаміна і расслабіцца можна з дапамогай серыяла, відэагульні, цікавай кнігі ці спорта — спосабаў, якія часцей за ўсё прасцей і прадказальней.

4.Развіццё эмацыйнага інтэлекту і камунікатыўных навыкаў. Гэта, бадай, трэнд, які найбольш абнадзейвае. Людзі, асабліва ў стабільных парах, сапраўды ўсё лепш вучацца не сыходзіць ад цяжкіх эмоцый, а пражываць іх праз дыялог. Яны працуюць з псіхолагамі, чытаюць літаратуру пра стасункі. Калі партнёры могуць спакойна абмеркаваць свае праблемы, у тым ліку і ў сексуальнай сферы (напрыклад, часовае зніжэнне лібіда з-за стрэсу), гэта здымае гіганцкі пласт напружання.

Як на агульным фоне выглядаюць айцішнікі?

Міла Ілагіна:

— Не ўтрымаюся ад жарту, звязанага з айцішнікамі. На праекце іх сексуальнае жыццё можа быць вельмі розным, і нават арыентацыя можа змяняцца: то ты, то цябе.

А калі сур’ёзна — то няма нейкіх дадзеных, якія б вылучалі айцішнікаў у плане сексуальнай актыўнасці. Але пра тое, што праца ў ІТ-асяроддзі стрэсавая, я і сама ведаю, і назіраю гэта праз кліентаў. Да ліку асноўных фактараў, якія зніжаюць сексуальную актыўнасць айцішнікаў, я б аднесла кагнітыўную перагрузку і павышаную трывожнасць.

Наталля Музычанка:

— На падставе майго досведу магу сказаць, што ІТ-спецыялісты па зніжэнню сексуальнай актыўнасці знаходзяцца, хутчэй, у групе ўмеранай рызыкі. Прычым гэтая рызыка звязана не з прафесіяй як такой, а з наборам фактараў, якія ў іх асяроддзі сустракаюцца часцей. Напрыклад, з рызыкай прафесійнага выгарання, гіперстымуляцыяй лічбавай сферы і (часта) сядзячым ладам жыцця.

Беларусы таксама сталі менш займацца сексам? Ці толькі амерыканцы?

Міла Ілагіна:

— Даследаванне ж ёсць не толькі амерыканскае. Французы праводзілі падобнае ў 2024 годзе, і ў іх падобныя вынікі: людзі радзей займаюцца сексам. Там называліся наступныя прычыны: адсутнасць адпаведных партнёраў, негатовасць да блізкасці, даступнасць іншых забаў, занятасць, стан здароўя.

Нешта падобнага кшталту праводзілася і ў Расіі. Не памятаю дакладна ў якім годзе, ці то ў 2023, ці то ў 2024. І з плюс-мінус тымі ж высновамі. Так што Беларусь наўрад ці моцна адрозніваецца.

Што тычыцца маіх асабістых назіранняў… Факт: у маладых парах, дзе людзям да 30 гадоў, часта сексу няма або ён рэдкі, раз на месяц-паўгода. І людзей гэта цалкам задавальняе. Сваю задаволенасць стасункамі яны ацэньваюць па іншых крытэрыях. А вось для людзей больш старэйшага пакалення (40+) адсутнасць сексу больш балючая.

Так што я веру гэтым дадзеным. Зрэшты, было б цікава даведацца, як справы ідуць у іншых рэгіёнах: Індыі, Кітаі, у краінах Афрыкі і Паўднёвай Амерыкі. Тады ўжо можна было б рабіць нейкія глабальныя высновы.

Наталля Музычанка:

— Да мяне ўсё часцей прыходзяць не з праблемамі «не магу», а са скаргай «не хачу». Гэта галоўны сігнал.

Уявіце сабе пару. Яны цэлы дзень працуюць, вырашаюць бытавыя пытанні, водзяць дзяцей па гуртках, а ўвечары іх мозг проста перагружаны. Яму патрэбна не складаная задача, якая патрабуе эмоцый і прысутнасці, а просты і хуткі адпачынак, які дасць адчуць сябе лепш як мага хутчэй. Серыялы, сацсеткі, тэлефон вельмі тут дапамагаюць «разгрузіцца».

У нас гэтая праблема праяўляецца не так ярка і рэзка, як у мегаполісах Амерыкі, але яна ёсць. А яшчэ ёсць свая беларуская асаблівасць: мы цярплівыя і не любім выносіць смецце з хаты.

Пары часта цягнуць гадамі, перш чым звярнуцца па дапамогу. Яны думаюць: «Само пройдзе», «Усе так жывуць», «Саромеюся пра гэта казаць». У выніку на прыём прыходзяць, калі непаразуменне і крыўда ўжо назапасіліся, а «агонь» амаль пагас. Гэта значыць, мы бачым не раптоўны крызіс, а ціхае, паступовае згасанне жадання на фоне агульнай стомленасці ад жыцця.

Так што так, трэнд агульнасусветны. Жыццё проста стала вельмі хуткім і шумным, і на ціхую, павольную блізкасць у нас часта не застаецца ні маральных сіл, ні вольнай увагі. І гэта тая праблема, з якой сёння сутыкаюцца пары па ўсім свеце, незалежна ад краіны пражывання.

Чаму людзі пачыналі часцей займацца сексам падчас вострых крызісаў?

— На графіку ў амерыканскім артыкуле добра бачна, што ў 2008 і ў 2021 гадах тэндэнцыя на скарачэнне сексуальных кантактаў часова ламалася. Колькасць людзей, якія займаліся сексам хаця б раз на тыдзень, у гэты час павялічвалася. 2008 год — гэта год цяжкага эканамічнага крызісу, які ў ЗША суправаджаўся ростам беспрацоўя. А 2021 — гэта пік пандэміі. Ці маглі такія негатыўныя з’явы сапраўды неяк падштурхнуць сексуальную актыўнасць людзей?

Міла Ілагіна:

— Вядома! У 2008 у людзей стала мала грошай і шмат вольнага часу дома. ШІ яшчэ не было, Netflix толькі-толькі пачаў развівацца як стрымінгавая платформа — якія забавы даступныя ў такой сітуацыі?

Падчас пандэміі людзі былі замкнутыя адзін з адным. І таксама міжволі сталі бліжэй. Магчыма нават, на нейкія эксперыменты рашыліся. Не здзіўлюся, калі і колькасць праглядаў порна ў гэты час стала большай.

На жаль, тады ж і колькасць хатняга гвалту вырасла, у тым ліку з-за пастаяннага знаходжання побач адзін з адным. Так што, магчыма, секс тады быў яшчэ і спосабам бяспечна спусціць пар.

Наталля Музычанка:

— Гэтыя падзеі ўплывалі на сексуальнае жыццё па-рознаму. І нельга быць упэўненым, што такі прырост сексуальнай актыўнасці ў той час — гэта з’ява пазітыўная.

У 2008 годзе многія людзі сталі шукаць спосабы правесці час, якія не патрабуюць фінансавых выдаткаў, і разглядалі секс як антыкрызіснае баўленне часу. Апытанні таго часу паказвалі, што секс стаў адным з самых папулярных відаў «бюджэтнага» вольнага часу. Гэта быў выбар (для кагосьці свядомы, для кагосьці неўсвядомлены) на карысць даступнага і прыемнага спосабу зняць напружанне, выкліканае эканамічнай нестабільнасцю.

Падчас пандэміі ўсё было складаней. У гэты перыяд спрацаваў двайны эфект ізаляцыі. З аднаго боку, самаізаляцыя і аддаленая праца звялі партнёраў на нязвыкла доўгі час, ліквідаваўшы такі фактар, як недахоп часу для зносін. Для некаторых пар гэта стала магчымасцю пераасэнсаваць стасункі і інтымнае жыццё. З іншага боку, пандэмія стала крыніцай хранічнага стрэсу, страху і трывогі, што ў многіх прывяло да процілеглага эфекту: прыкметнага зніжэння лібіда, сварак у парах (што не спрыяе жаданню займацца сексам) і нават да развіцця сексуальных дысфункцый.

*— імя апавядальніцы і апавядальніка зменена па іх просьбе