Рынак пад замежнікамі, а вінаваты ПВТ. Улады плануюць замяніць замежны софт беларускім за 5 гадоў
Чыноўнікі збіраюцца найбліжэйшымі пяццю гадамі скараціць выкарыстанне ў краіне замежнага софту за кошт распрацовак і ўкаранення айчыннага. Такія планы прапісаныя ў Канцэпцыі забеспячэння суверэнітэту ў сферы лічбавага развіцця да 2030 года.
Паглядзелі, якія пагрозы бачаць чыноўнікі ў імпартным софце і як збіраюцца пераарыентаваць ІТ-кампаніі на распрацоўку софту для ўнутраных карыстальнікаў.
Імпартны софт дамінуе
Як адзначаюць аўтары канцэпцыі, рынак ІКТ у Беларусі сёння манапалізаваны замежнымі кампаніямі.
«Лічбавае развіццё ва ўмовах адкрытасці эканомікі для інавацый абумовіла дамінаванне імпартных праграмных рашэнняў у лічбавай інфраструктуры і залежнасць ад іх», — гаворыцца ў дакуменце.
Гэта прывяло да вялікіх выдаткаў на куплю і суправаджэнне імпартных праграмных прадуктаў. Як вынік — «значныя фінансавыя сродкі працуюць на эканоміку замежных дзяржаў», — адзначаюць аўтары канцэпцыі.
У дакуменце не агучваюцца сумы выдаткаў на куплю імпартнага софту і яго доля ў беларускай эканоміцы. Белстат таксама перастаў публікаваць гэтую інфармацыю.
Некалькі гадоў таму доля выкарыстоўванага імпартнага софту, паводле даных афіцыйнай статыстыкі, толькі ў кампаніях ІКТ перавышала 80%. Гадавыя выдаткі на куплю замежнага софту ў ІКТ перавышалі 70 млн долараў. На софт, распрацаваны ў Беларусі, кампаніі трацілі каля 15 млн долараў.
ПВТ не дапамог
У сітуацыі з дамінаваннем замежнага софту, паводле слоў аўтараў канцэпцыі, часткова вінаватыя і рэзідэнты ПВТ. Бо «задавальненне нацыянальных патрэб у сферы лічбавага развіцця не з’яўлялася прыярытэтным напрамкам дзейнасці буйных ІТ-кампаній».
Кампаніі ПВТ пераважна арыентаваліся на экспарт тавараў і паслуг у ЗША, Вялікабрытанію і іншыя краіны.
«У сувязі з гэтым дзяржаўныя арганізацыі сутыкнуліся з адсутнасцю айчынных аналагаў замежных аперацыйных сістэм і сістэм кіравання базамі даных, спецыялізаваных праграм для 3D-мадэлявання і іншых, а таксама з праблемамі сумяшчальнасці распрацаваных раней інфармацыйных сістэм са свабодным софтам», — гаворыцца ў канцэпцыі.
Беларускія ўлады ўжо некалькі гадоў спрабуюць прымусіць рэзідэнтаў ПВТ больш працаваць у інтарэсах беларускай эканомікі.
У прыватнасці, у сакавіку 2023 года Аляксандр Лукашэнка заявіў, што ПВТ трэба «жорстка варухнуць» у частцы распрацовак для краіны.
— Статус ІТ-краіны прадугледжвае стварэнне прадукту для ўласнай эканомікі. Для гэтага даваліся прэферэнцыі, аддачы пакуль не вельмі відаць, — выказаў незадаволенасць Лукашэнка. — Ці памятаеце вы, з якімі цяжкасцямі мы сутыкнуліся, калі супраць нас увялі тэхналагічныя санкцыі? Мы ўбачылі, як залежныя ад замежнага софту і якія рызыкі гэта нясе. Уявіце, да чаго маглі б прывесці збоі ў софце на буйных хімпрадпрыемствах, або, напрыклад, на АЭС.
Тады ж ён заявіў, што «стварэнне айчыннага софту і яго ўкараненне маюць стаць прыярытэтам для ўсіх арганізацый, якія займаюцца распрацоўкамі».
— Падтрымку стварэння новых інфармацыйных тэхналогій маюць атрымаць не толькі рэзідэнты ПВТ. А Парку трэба сур’ёзна ўключацца ў гэты працэс, ствараць новыя канкурэнтныя прадукты ў інтарэсах краіны, пакідаючы інтэлектуальныя распрацоўкі тут.
Верагодна, ва ўмовах сыходу з краіны многіх беларускіх і замежных ІТ-кампаній гэтая задача яшчэ больш ускладнілася. Што праўда, у Мінсувязі і інфарматызацыі сцвярджаюць адваротнае.
Там заявілі, што ва ўмовах падзення экспарту (у 2023 годзе ІТ-экспарт знізіўся на 15% — з $3,2 млрд да $2,7 млрд) дзяржава прапанавала ІТ-кампаніям развіваць бізнэс у тым ліку за кошт заказаў на ўнутраным рынку. У Мінсувязі і інфарматызацыі сцвярджаюць, што гэтай магчымасцю рэзідэнты ПВТ сталі актыўней карыстацца.
— ПВТ досыць актыўна пераарыентаваў свае распрацоўкі. Калі раней Парк 13% распрацовак даваў на ўнутраны рынак, то цяпер мы ўжо фіксуем 40-45%, — заявіла пры канцы мінулага года намесніца міністра Ганна Рабава.
Тэхпадтрымка і санкцыі
Аўтары канцэпцыі паказалі на яшчэ адную праблему, звязаную з залежнасцю ад замежнага софту.
Імпартныя праграмныя рашэнні, набытыя да ўвядзення санкцыйных абмежаванняў, «пазбаўляюцца тэхнічнай падтрымкі з боку пастаўшчыка ў парушэнне ўмоў набыцця».
У шэрагу выпадкаў замежныя праграмныя прадукты маюць крытычнае значэнне для вытворчых працэсаў. Іх замена не ўяўляецца магчымай, «а стварэнне айчынных аналагаў занадта затратнае», прызнаюць распрацоўшчыкі дакумента.
Сітуацыю пагоршылі і ўведзеныя супраць Беларусі санкцыі. Праз іх у ІТ-кампаній паўсталі цяжкасці з прыцягненнем інвестыцый. Акрамя таго, многім з іх дзеля працягу працы з заходнімі заказчыкамі прыйшлося рэлакавацца. Адпаведна распрацоўкі таксама «сышлі» з краіны.
Зрэшты, гэта не перашкаджае ўладам рабіць заявы пра чаканы тэхналагічны прарыў у распрацоўках.
У красавіку мінулага года міністр сувязі і інфарматызацыі Канстанцін Шульган заявіў, што ў Беларусі хочуць стварыць сваю аперацыйную сістэму, браўзер і офісны пакет. У верасні Лукашэнка расказаў пра планы распрацаваць у Беларусі айчынны мабільны тэлефон са сваім праграмным забеспячэннем.
ІТ-кадры для лічбавага суверэнітэту ў дэфіцыце
Асобна аўтары канцэпцыі закранулі праблемы падрыхтоўкі ІТ-кадраў.
Паводле іх слоў, айчынная сістэма падрыхтоўкі, перападрыхтоўкі і павышэння кваліфікацыі кадраў ІКТ адстае ад патрэб лічбавай эканомікі.
Паводле ацэнак распрацоўшчыкаў канцэпцыі, доля спецыялістаў, якія забяспечваюць лічбавы суверэнітэт, у агульным аб’ёме занятых складае ўсяго 4% і «істотна саступае перспектыўным планам Еўрапейскага Саюза (10% да 2030 года)».
Пры канцы мінулага года прэм’ер-міністр Беларусі Раман Галоўчанка таксама паскардзіўся, што беларускія ВНУ рыхтуюць недастаткова інжынераў для эканомікі. А тыя, хто прыходзіць на прадпрыемствы, выяўляюцца «сырымі» спецыялістамі, якіх трэба перавучваць.
Што прапаноўваюць?
Паводле слоў распрацоўшчыкаў канцэпцыі, нізкі ўзровень укаранення айчынных лічбавых распрацовак — адзін з фактараў «адставання Беларусі на сусветным рынку высокатэхналагічнай прадукцыі і новых вытворчых тэхналогій».
Праблему прапаноўваюць вырашаць комплексна. Вось некаторыя з прапанаваных мер:
- стварэнне нацыянальнага рэестра айчыннага софту;
- стварэнне і ўкараненне механізмаў стымулявання дзейнасці беларускіх кампаній, якія распрацоўваюць айчынны софт;
- мінімізацыя рызык сыходу з рынку распрацоўшчыкаў і пастаўшчыкоў софту;
- паўторнае выкарыстанне софту, распрацаванага за кошт бюджэтных сродкаў.
У якасці адной з мер развіцця нацыянальнай ІТ-індустрыі аўтары таксама прапаноўваюць распрацаваць заканадаўчую базу для прыярытэтнага выкарыстання айчыннага софту на тэрыторыі Беларусі, а таксама яго тэхнічнай падтрымкі, суправаджэння і мадыфікацыі.
Яшчэ адная ідэя — перайсці ад выкарыстання софту з закрытым зыходным кодам да свабоднага софту.
На думку аўтараў канцэпцыі, дзяржава мае стымуляваць «выкарыстанне свабоднага софту, асабліва ва ўмовах санкцыйнага ціску, для распрацоўкі або зборкі айчыннага софту».
Прапануецца стварыць у Беларусі супольнасць распрацоўшчыкаў, якая будзе ствараць «айчынны софт на аснове адкрытага софту».
«Большасць краін свету сутыкнулася з залежнасцю ад замежнага сістэмнага і прыкладнога софту. Шэраг краін у мэтах эканоміі дзяржаўных сродкаў перайшоў на свабодны софт (Індыя, Бразілія, Венесуэла, Эквадор, Уругвай, Балівія і іншыя).
Больш развітыя краіны пачалі такі пераход пазней і трапілі ў залежнасць ад замежных праграмных прадуктаў, паколькі дадзеныя рашэнні атрымалі шырокае распаўсюджванне і патрабуецца адаптацыя пад іх уласныя распрацоўкі», — патлумачылі распрацоўшчыкі канцэпцыі сваю ідэю.
Читать на dev.by