«Камп'ютарныя дзяўчаты»: як мужчыны выцеснілі жанчын з праграмавання

Першую камп’ютарную праграму ў гісторыі напісала жанчына. У 1834 годзе матэматык Ада Лаўлейс пазнаёмілася з прафесарам матэматыкі Кембрыджскага ўніверсітэта Чарльзам Бэбіджам, які працаваў над стварэннем «аналітычнай машыны» — прылады з металічных шасцярнёў, здольнай выконваць алгарытм «калі нешта адбываецца, то зрабіць тое-тое» і захоўваць інфармацыю ў памяці. Лаўлейс разумела, што гэта нешта большае, чым проста механічны калькулятар, і напісала артыкул, у якім патлумачыла, як машына Бэбіджа магла б праводзіць вылічэнні. Алгарытм Лаўлейс так і не быў рэалізаваны, але многія навукоўцы лічаць менавіта яе «маці праграмавання». Сама сфера пачала актыўна развівацца ў 1940-я, і першымі прафесійнымі праграмістамі таксама былі жанчыны.

Сакратарская праца

«У 1940-х, калі з’явіліся лічбавыя камп’ютары, жанчыны зноў былі першапраходцамі ў напісанні для іх праграмнага забеспячэння. У той час мужчыны ў камп’ютарнай індустрыі глядзелі на код як на другасную і не асабліва цікавую задачу. Сапраўдны шлях да славы пралягаў праз стварэнне абсталявання», — піша New York Times.

Першы праграмавальны лічбавы камп’ютар ЗША — ЭНІАК (Electronic Numerical Integrator and Computer) — важыў больш за 30 тон. Яго запуск лічыўся інжынерным подзвігам, а праграмаванне было некваліфікаванай, амаль сакратарскай працай. Да стварэння ЭНІАКа жанчыны займаліся руціннымі вылічэннямі: многія фірмы куплялі гіганцкія лічыльныя машыны, напрыклад, для падліку зарплаты. Жанчыны, якія працавалі з ЭНІАКам, аднымі з першых выявілі, што код звычайна не працуе правільна з першага разу, і асноўная праца праграміста складаецца ў тым, каб знаходзіць і выпраўляць памылкі.

У 1946 годзе напярэдадні першай дэманстрацыі працы ЭНІАКа дзвюм жанчынам з каманды праграмістаў, Джын Джэнінгс і Бэці Снайдэр, было даручана скласці праграму, якая б разлічвала траекторыі палёту ракет. Праз некалькі тыдняў машына была гатовая да працы, але на першай афіцыйнай дэманстрацыі кіраўнікі праекта нават не згадалі стваральніц праграмы.

Камп’ютарныя лэдзі

У 1950–60-х гадах колькасць працоўных месцаў для праграмістаў павялічылася, працадаўцы шукалі кандыдатаў з матэматычным і лагічным складам розуму. Лічылася, што для гэтай працы падыдуць жанчыны, якія ўмеюць вязаць і гатаваць па кулінарнай кнізе. У 1957 годзе ў межах праграмы набору кадраў IBM выпусціла брашуру пад назвай «Мае цудоўныя лэдзі», якая заклікала жанчын адгукацца на вакансіі праграмістаў.

Сумяшчаць мацярынства і поўны працоўны дзень жанчынам было цяжка, але гэта нараджала нечаканыя карысныя ініцыятывы. У 1957 годзе праграмістка кампаніі Raytheon Элсі Шат пасля нараджэння дзіцяці была вымушана звольніцца і заснавала сваю кансалтынгавую кампанію па стварэнні кода. Яна наймала маці ў дэкрэтным адпачынку на няпоўны працоўны дзень і навучала іх праграмаванню. Камп’ютары настолькі трывала асацыяваліся з жаночай працай, што некаторыя мадэлі называліся жаночымі імёнамі.

У 1967 годзе Cosmopolitan апублікаваў артыкул «Камп’ютарныя дзяўчыны», дапоўніўшы яго фотаздымками жанчын за камп’ютарамі. У ёй адзначалася, што жанчыны-праграмісты могуць зарабляць да $20 тысяч у год. Доктар Грэйс Хопер — стваральніца першага ў гісторыі кампілятара, якая ўдзельнічала ў распрацоўцы ЭНІАКа, — у каментарыі да артыкула згадвала, што праграмаванне — «гэта так жа проста, як прыгатаванне вячэры: трэба ўсё загадзя прадумаць і спланаваць да пэўнага часу». Яна таксама заўважала, што праграмаванне патрабуе цярпення і ўвагі да дэталяў, таму гэтая праца нібыта створана для жанчын.

20 ліпеня 1969 года астранаўты Ніл Армстранг і Баз Олдрын здзейснілі пасадку на Месяц амаль з бездакорнай дакладнасцю. Гэта стала магчымым дзякуючы праграмістцы Маргарыт Гамільтан. Яна кіравала стварэннем кода для бартавога ПЗ касмічнага карабля «Аполон-11», а таксама ёй прыпісваюць увядзенне тэрміну «праграмная інжынерыя».

Мужчынскі клуб вундэркіндаў

Калі ў 1950-я напісанне кода для камп’ютараў было руціннай працай, выканаўцы якой заставаліся нябачнымі і безыменнымі, то ў 1960–70-я стаўленне да прафесіі змянілася. Камп’ютары атрымлівалі ўсё большае распаўсюджанне, праграмісты карысталіся попытам, іх заробкі раслі. Сфера, якая доўгі час была фемінізаванай, зацікавіла мужчын, і паступова яны сфармавалі новы вобраз праграміста — матэматычнага генія, які загадвае машынамі і валодае таемнымі ведамі, недаступнымі звычайным смяротным.

На гэты вобраз сталі арыентавацца і працадаўцы, якія шукалі спецыялістаў для напісання кода. Універсітэцкіх праграм па праграмаванні было мала, кампаніі часта навучалі супрацоўнікаў самі, а пры найме звярталі ўвагу ў першую чаргу на софт-скілы. Алею ў агонь падліла даследаванне IBM, выпушчанае ў канцы 1960-х: у ім гаварылася, што асобныя звышпрадуктыўныя праграмісты маглі адзінаасобна замяніць да 26 сваіх калег, і кампаніі пачалі шукаць сярод кандыдатаў такіх геніяў-самотнікаў. Гэта неабавязкова былі мужчыны, але ў мове і метафарах, якія выкарыстоўваліся для апісання вызначальнага характару, якім характарызаваліся прафесіяналы у галіне праграмавання, выразна прасочваліся маскулінныя асацыяцыі.

Так да канца 1960-х стэрэатыпны праграміст з акуратнай і выканаўчай жанчыны, якая ўмее вязаць і гатаваць, ператварыўся ў неахайнага асацыяльнага мужчыну. Аднак і сёння, гаворачы пра жанчын у ІТ, эксперты называюць сярод іх адметных якасцяў эмпатыю і камунікатыўныя навыкі.

Асацыяльнасць «сапраўдных праграмістаў» з самага пачатку была міфам: насамрэч тагачасныя камп’ютарныя лабараторыі былі прасторамі, дзе фарміравалася свая культура, заснаваная на жартах, зразумелых толькі «сваім», цікавасці да відэагульняў, звычцы працаваць па начах і духу суперніцтва. Жанчыны ў гэтым маскулінным асяроддзі адчувалі сябе няўтульна.

Камп’ютары — хлопчыкам

На выцісканне жанчын з прафесіі паўплывала і распаўсюджанне ПК у 1970–80-я. Як высветлілі ў Універсітэце Карнэгі-Мелана ў ЗША, бацькі з большай верагоднасцю куплялі дарагі гаджэт дзіцяці, калі ў іх быў сын. Дзяўчынкам камп’ютары куплялі радзей. У выніку юнакі вучыліся праграмаванню і атрымлівалі значна больш інфармацыі пра новыя тэхналогіі, чым дзяўчыны. Галоўнымі героямі рэкламы таксама былі хлопчыкі: напрыклад, Apple у 1985 годзе паведамляла, што з іх камп’ютарам школьнік Браян можа стаць кім захоча, калі вырасце.

У 1990 годзе сярод соцень спецыялістаў было праведзена апытанне, якое паказала, што наяўнасць камп’ютара ў дзяцінстве было вызначальным фактарам пры выбары спецыяльнасці. Некаторыя дзяўчаты распавядалі, што ў школе ім добра давалася матэматыка, таму настаўнікі матывавалі іх паступаць у тэхнічныя ВНУ, але на першых жа занятках яны разумелі, наколькі моцна адстаюць ад аднакласнікаў-мужчын, проста таму, што тыя «ўсё дзяцінства гулялі ў камп’ютары». Лічылася, што ў абітурыентаў ужо павінен быць досвед праграмавання, і з хатнім камп’ютарам хлопчыкам было значна прасцей выканаць гэтую ўмову. Дзяўчаты, акрамя таго, сутыкаліся з сексізмам з боку выкладчыкаў, якія лічылі іх «залішне прыгожымі», каб пісаць код. На другі год многія студэнткі кідалі навучанне, падсумоўваюць аўтары даследавання.

У канцы 1990-х гадоў сітуацыю спрабавалі змяніць. Напрыклад, ва Універсітэце Карнэгі-Мелана зрушылі фокус з ацэнкі праграмісцкага досведу абітурыентаў на іх патэнцыял. Гэта дазволіла павялічыць колькасць дзяўчат сярод першакурснікаў з 8% у 1995 годзе да 42% — у 2000-м.

Софт-скілы і разрыў у аплаце працы

У ІТ-індустрыі па-ранейшаму захоўваецца гендарны разрыў у аплаце працы. Брытанскае даследаванне 2022 года паказала, што 91,1% тэхналагічных кампаній у Злучаным Каралеўстве плацяць супрацоўнікам-мужчынам больш, чым жанчынам: сярэдняя пагадзінная аплата працы мужчын аказалася вышэй на 16%. У ЗША сярэдні гадавы даход жанчын у ІТ складае 86% ад сярэдняга гадавога даходу мужчын, а штогадовыя бонусы атрымліваюць 53% мужчын і 40% жанчын.

У 2022 годзе колькасць жанчын, якія працавалі ў тэхналагічных гігантах (Amazon, Apple, Facebook, Google, Microsoft), у тым ліку на кіраўнічых пасадах, складала ў сярэднім каля 35% ад колькасці ўсіх супрацоўнікаў.

Сёння перспектывы жанчын у ІТ некаторыя эксперты звязваюць з пераменамі ў самой галіне. Тыя самыя эмпатыя і камунікатыўныя навыкі, якія лічацца больш уласцівымі жанчынам, становяцца асновай сучаснага лідарства. Акрамя таго, запыт на «мяккія навыкі» звязаны з распрацоўкамі ў сферы ШІ — у прыватнасці, этычнага ШІ (ethical AI) і чуллівага ШІ (empathetic AI). Аднак да парытэту з мужчынамі ў ІТ жанчынам яшчэ вельмі далёка.