«Сумую па думцы, што я дома, і па бабулях. Але не па краіне». Маналог 17-гадовай дзяўчыны — пачытайце, калі ў вас ёсць дзеці. І калі няма
Насця з’ехала, калі ёй было 12. Яна жыве ў Польшчы з мамай і малодшай сястрой і вучыцца на графічнага дызайнера.
Спачатку сям’я Насці з’ехала ва Украіну, потым была вымушана перабрацца ў Польшчу. У гэтыя пяць гадоў, якія прайшлі на здымных кватэрах, змясціліся 10 пераездаў. Мама Насці распавяла, што самымі цяжкімі для дзяўчыны былі першыя месяцы — тады яна вучылася анлайн і першыя паўгода проста сядзела ў пакоі. У Польшчы адаптацыя праходзіла ўжо лягчэй, хоць на нейкі час Насця зноў замкнулася.
Мама дзяўчат — айцішніца, якая ў эміграцыі так і не знайшла працу па спецыяльнасці.
Мы ўдзячныя Насці за тое, што пасля некаторых разважанняў і са згоды мамы яна адважылася распавесці нам пра свой досвед. Спадзяемся, камусьці аповед дапаможа лепш зразумець сваіх дзяцей, прыгледзецца да іх пачуццяў.
«Рускамоўныя сябры не прыйшлі на лекцыі — катастрофа»
— Мы з’ехалі з Беларусі восенню 2020 года з-за палітычнай сітуацыі ў краіне. Мы жылі ў цэнтры Мінска. Памятаю, што на ўзбочыне проста па дарозе ў школу стаялі аўтазакі. Падчас мітынгаў людзі хаваліся ў нашым пад’ездзе. Сітуацыя не з прыемных, бацькі прынялі рашэнне з’язджаць са словамі «усяго на пару месяцаў». Пару месяцаў расцягнуліся на пяць гадоў.
Ужо тры гады я вучуся ў польскім тэхнікуме. У польскай сістэме адукацыі гэта нешта накшталт старэйшай школы, пасля якой трэба здаваць дзяржаўны экзамен [egzamin maturalny, аналаг беларускага выпускнога школьнага экзамену, неабходнага для атрымання атэстата сталасці].
Так атрымалася, што ў польскую школу я пайшла пасля летніх вакацый.
Першыя дні ў ёй увялі мяне ў пэўнага кшталту фрустрацыю. Адчуванні былі вельмі кантраснымі. З аднаго боку, у маім класе было шмат украінцаў, з якімі я магла пагаварыць, не адчуваючы дыскамфорту з-за моўнага бар’еру. З другога, калі я хацела спытаць дарогу ў дзяўчыны з майго класа або папрасіць дадаць мяне ў агульную групу ў чаце, сутыкалася з татальным неразуменнем і няёмкай усмешкай. Я адчула сябе дзіўна і няўтульна: як жа так, тры летнія месяцы я вывучала польскую мову, і ўсё роўна не магу пагаварыць з кімсьці аб такіх простых рэчах!
У класе адразу з’явілася негалосны падзел на маленькія падгрупкі. І мая кампанія, у асноўным з украінцаў, адасобілася. Любыя заданні мы робім разам, на ўсіх калектыўных праектах працуем супольна, ігнаруючы людзей звонку. Рускамоўныя сябры не прыйшлі на лекцыі — катастрофа, давядзецца працаваць на самоце. Бо амаль усё навучанне будуецца на камунікацыі з іншымі: нейкія дыскусіі, абмеркаванні пытанняў, сумесныя прэзентацыі.
«Мая польская тады была не настолькі добрая, каб зразумець усе плёткі за маёй спінай»
Не магу сказаць, што польскія аднакласнікі і выкладчыкі прынялі мяне дрэнна. Калі і быў нейкі негатыў спачатку, то вельмі пасіўны. Мая польская ў тыя часы не была настолькі добрая, каб зразумець усе плёткі за маёй спінай. Зрэшты, такія сітуацыі здараліся, і даволі шмат. Раскажу пра адну, самую «павучальную».
Ішла кантрольная па польскай мове — самаму складанаму для мяне прадмету. Тут важная рэмарка: у старэйшай школе на польскай мове вывучаюць польскую і замежную літаратуру, ніякай граматыкі. І вядзе гэты прадмет у нас самая строгая выкладчыца тэхнікума.
Пачынаецца кантрольная, і мая аднакласніца з Украіны кажа, што яна не можа перакласці свае думкі на польскую мову. І настаўніца неспадзявана дазваляе ўсім вучням, для каго польская не родная, карыстацца тэлефонам для перакладу.
Я скарысталася тэлефонам, каб нешта перакласці, але не спісвала словы з яго. Каб ніхто не падумаў, што я спісваю, спецыяльна паклала тэлефон на парту: так было відаць, што я ім не карыстаюся, калі пішу. Кантрольная заканчваецца, я аддаю паўпусты аркушык, таму што амаль нічога не напісала.
І тут раптам пачынаюцца размовы, што хтосьці спісваў, і гэта жахліва несправядліва. Слова «спісваць» у выкананні палякаў я тады пачула ўпершыню, спачатку нават не зразумеўшы, пра што ідзе гаворка.
У поўнай упэўненасці, што мяне гэтая дыскусія не тычыцца, я выходжу ў калідор і даведваюся ад сваёй сяброўкі, што размова ішла пра мяне.
На гэтай кантрольнай я атрымала адзінку [у польскай школе выкарыстоўваецца шасцібальная сістэма, у якой адзінка — найніжэйшая адзнака]. Так што было даволі крыўдна. Магчыма, варта было ўсё ж спісаць.
Непрыемней за ўсё, што на любым іншым прадмеце, калі хтосьці спісвае, усе прыкрываюць чалавека, «настукаць» лічыцца дрэнным тонам. Ставячы сябе на месца іншых дзяцей, я разумею, што мне таксама было б непрыемна, калі настаўнік дасць камусьці фору, а я буду вымушана спраўляцца выключна сваімі ведамі. Але пасля гэтай сітуацыі мае адносіны з польскімі аднакласнікамі заўважна сапсаваліся.
«З украінскімі дзецьмі не маглі адмовіцца адзін ад аднаго з-за агульнай мовы — але паміж намі прорва»
У маім тэхнікуме ёсць дзеці з Украіны, ёсць і рускія. Ёсць нават адзін хлопчык з Беларусі, які з’ехаў адтуль усяго шэсць месяцаў таму.
Апынуўшыся ў асяроддзі, у якім большасць мяне не разумее, я пачала мець шчыльныя зносіны з людзьмі, з якімі такіх праблем не ўзнікае. У першую чаргу завяла знаёмства з рускамоўнай супольнасцю з іншых класаў. Дзякуючы гэтаму маё школьнае кола зносін павялічылася з трох чалавек да дзесяці.
Здавалася б, прагрэс: ты гаворыш па-руску, я гавару па-руску, мы можам адзін аднаго зразумець, падстава пазнаёміцца. Праблема ў тым, што акрамя агульнай мовы мяне з гэтым чалавекам можа нічога не аб’ядноўваць.
Ствараючы сацыяльныя сувязі, людзі абапіраюцца на свой асабісты выбар: з гэтым чалавекам я маю зносіны, з гэтым не маю зносін. Але ці ёсць элемент асэнсаванага выбару ў зносінах з чалавекам, у бок якога твая «стрэлачка» паварочваецца толькі таму, што яго можна зразумець, не прыкладаючы намаганняў? Я ў гэтым сумняваюся.
Дзеці з Украіны, якія па збегу абставін апынуліся са мной у адным класе, не былі дрэннымі людзьмі. Але вялізная прорва з зусім розных каштоўнасцей, жыццёвага досведу, захапленняў і поглядаў стварылі паміж намі моцнае напружанне. А адмовіцца адзін ад аднаго мы не можам, таму што мы разам павінны працаваць над навучальнымі праектамі. І мець зносіны на перапынках, бо больш проста няма з кім. Не ведаю як, але мы змаглі захаваць вельмі хісткі мір да канца першага года.
Дадам, што мае ўкраінскія аднакласнікі вучыліся вельмі дрэнна. Польская сістэма пераходу непаспяховага вучня з аднаго класа ў іншы наладжана даволі хітра, але сутнасць там такая: атрымаўшы адзінку ў канцы года, вучань не здае прадмет, яго трэба паўтараць увесь наступны год нанава.
Усе мае навучальныя сувязі з аднакласнікамі з Украіны абарваліся, калі яны не здалі залікі. Хтосьці вырашыў атрымліваць у анлайне ўкраінскую адукацыю, хтосьці пайшоў паўтараць першы год у іншы тэхнікум.
І я засталася адна.
«Мы ўсе дарослыя, мы траўмаваныя, дасведчаныя. А палякі паводзяць сябе як дзеці»
Былі знаёмыя з іншых класаў, з якімі я магла пагаварыць на перапынку. Сумесь побытавых і нейкіх тэм «ні пра што», што мяне не вельмі задавальняла. Але што ёсць, тое ёсць. На шчасце, у той час у мяне ўжо з’явіліся добрыя ўкраінскія сябры па-за школай, гэта дапамагала хоць неяк запаўняць недахоп зносін у тэхнікуме. Пасля першага года ў маім класе засталося 15 чалавек з 32. Усе ўжо «рассартаваліся» па сваіх маленькіх закрытых шайках.
Калі я глядзела на некаторых аднакласнікаў-палякаў або чула іх размовы, я разумела, што яны даволі класныя. Некаторыя захоплена займаюцца чымсьці па-за тэхнікумам, глыбока разбіраюцца ў навуцы або гараць сваёй прафесіяй. Я лічу, што атачэнне вельмі моцна ўплывае на чалавека. Мне хацелася стаць часткай кампаніі эрудаваных людзей, хай у мяне з імі вельмі розны жыццёвы досвед. Але я настолькі глыбока схавалася ў сваю ракавіну…
Сярод рускамоўных знаёмых са старэйшых класаў хадзілі такія размовы: маўляў, паляк ніколі не зразумее эмігранта. Мы ўсе дарослыя, мы траўмаваныя, таму ў нас больш досведу. А яны паводзяць сябе як дзеці. Я ахвотна з гэтым пагаджалася, пераконваючы сябе, што я сама гэта бачу. Але цяпер разумею, што так я проста хацела самасцвердзіцца. Растлумачыць сабе ўласную палахлівасць, страх загаварыць з імі.
«Самым галоўным аказалася зрабіць крок насустрач — і польскі клас мяне прыняў»
У такой гнятлівай атмасферы прайшлі першыя два месяцы другога курса. І тут да мяне ў клас перавялася новая ўкраінская дзяўчына з Харкава. З ёй я пасябравала ў першыя 15 хвілін. У дадатак высветлілася, што яна вельмі добра гаворыць на польскай: у папярэднім тэхнікуме ў яе былі польскія сябры. Замест таго, каб ад усіх аддзяліцца, яна чамусьці пачала з усімі актыўна мець зносіны.
Мяне гэта здзівіла. Але ідэі аб тым, каб «уліцца» ў наш клас, віліся ў маёй галаве ўжо даўно, і я падумала, што магу быць цікавай яшчэ для кагосьці. Трэба ж з чагосьці пачынаць? Доўгі час мы з гэтай дзяўчынай існавалі ў баку, але цяпер падысці і пагаварыць з кімсьці на польскай стала для мяне звычайным сайд-квестам.
Настаў дзень, калі мая ўкраінская сяброўка захварэла. Гэты дзень я правяла, маючы зносіны з людзьмі толькі на польскай мове. І адчула сапраўдную аддушыну. У канцы заняткаў я сказала аднакласнікам, што яны ўжо даўно здаваліся мне вельмі класнымі збоку. І цяпер я адчуваю эмацыйны ўздым з-за таго, што размаўляю з імі. Мне адказалі тым жа.
Вежа, у якой я сядзела, рушылася кожны раз, калі я падыходзіла да кагосьці і казала што-небудзь: кампліменты або нейкія нязначныя каментары наконт заняткаў. Мой клас мяне прыняў. Я знайшла тых, хто сапраўды падзяляе мае інтарэсы, і гэта было вельмі-вельмі прыемна. Самым галоўным аказалася зрабіць першы крок насустрач.
«Школьная праграма ў Польшчы пабудавана даволі граматна»
На мой погляд, польская мова — гэта своеасаблівая пастка для іншых славян: словы падобныя, але значэнне часта супрацьлеглае. Бывае, чуеш адно слова сто разоў, і табе здаецца, што ты дакладна ведаеш яго значэнне. Але калі хтосьці спытае, не змагу перакласці.
Доўгі час мне здавалася, быццам я ўсё разумею, але на самой справе гэта не так. Пачаць гаварыць на польскай давялося амаль адразу, інакш тут не выжыць. Але многае з таго, што я казала, людзі не разумелі або ўспрымалі неяк скажона. Больш-менш граматна я пачала размаўляць толькі пасля доўгіх гадзін бесперапыннага дыялогу з маімі польскімі сябрамі.
Нават зараз я не магу сказаць, што мая польская ідэальная. Я выкарыстоўваю вельмі шмат калькі, якая выдае ў мне іншаземца. Няёмкіх сітуацый было мноства. Напрыклад, нядаўна мне сказалі, што майго любімага слова «схожа» у польскай мове не існуе. Я думала, што яно азначае нешта накшталт «падобна», выкарыстоўвала яго штодня — і ніхто нічога мне не казаў. Яшчэ з забаўнага магу ўспомніць слова «чашка», якое на польскай азначае «чэрап». Думаю, калі я казала, што пап’ю што-небудзь з чэрапа, гучала досыць маньячна.
Мне падабаюцца многія фішкі польскай мовы, але мне ўвесь час здаецца, што я гавару спрошчана і не выкарыстоўваю мову ў поўнай меры. Яшчэ хачу адзначыць, што размаўляючы на польскай я раблюся іншым чалавекам, мой стыль вядзення размовы мяняецца кардынальна. Гэта дзіўны пабочны эфект.
Думкі па-ранейшаму прасцей фармуляваць на роднай мове. На польскай я выбіраю з абмежаванага набору слоў, спрабую гаварыць простымі словамі пра складаныя рэчы. Атрымліваецца крыва, нейкія адценні губляюцца амаль заўсёды. Часам немагчыма данесці поўную інфармацыю: нейкая няўлоўная, тонкая частка сэнсу выветрываецца. Але ўсё гэта не перашкаджае мне спрабаваць зноў.
Калі я пераключаюся на тую ці іншую мову, мае думкі ўжо пераключаюцца аўтаматычна. Так, калі я разважаю пра нейкія тэмы, звязаныя са школай, думкі самі па сабе пераскокваюць на польскую мову.
Акрамя польскай, у школе я вучу яшчэ англійскую і нямецкую. Зрэшты, вучыць польскую гэта не перашкаджае. Нямецкая з англійскай складаныя для славян самі па сабе, а ў польскай усё ж такі шмат слоў, падобных на беларускія і ўкраінскія. І польскія моўныя канструкцыі з нашага пункту гледжання выглядаюць больш лагічна.
На мой погляд, школьная праграма ў Польшчы пабудавана даволі граматна. Звязаныя тэмы па розных прадметах ідуць паралельна, прынамсі, у гуманітарнай галіне. Умоўна кажучы, калі на польскай мове мы вывучаем гісторыю літаратуры, падзеі гэтай жа эпохі мы будзем праходзіць і на гісторыі, адразу ж атрымліваючы неабходны гістарычны кантэкст.
Таксама магу згадаць шмат розных цікавых штук накшталт аказання першай дапамогі або вывучэння ўладкавання бізнесу. Не ведаю, ці ёсць такое ў беларускіх школах.
Невялікі дысананс у мяне ўзнік з-за таго, што ў першы год мы вывучалі сярэднявечча. Чытаючы нейкія тэксты на старапольскай мове, я, шчыра кажучы, не разумела ні слова. А гэта яшчэ і трэба было вывучыць на памяць. Даволі складана вучыць нешта, што для цябе не мае ніякага сэнсу.
«Хлопчык крычаў „Спердалай на Украінэ“ — выклікалі да дырэктара, больш ён так не робіць»
Пры знаёмстве са мной большасць «на аўтамаце» робяць выснову, што я з Украіны. Як бы па-дурному гэта ні гучала, ім праўда ўсё роўна — Беларусь, Украіна, Расія. Аб рэпрэсіях у Беларусі некаторыя ведаюць. Нядаўна адзін польскі хлопчык распазнаў на будынку бела-чырвона-белы сцяг і адназначна заявіў, што гэты сцяг — беларускі. Так што яны не безнадзейныя 😊.
Ці адчуваю я розніцу паміж сабой і польскімі аднакласнікамі?
Ім напляваць на тое, што адбываецца ў Беларусі, мне — не.
У нас вельмі розны культурны код, мы выраслі на розных мульціках, у нас рознае дзяцінства. У гэтым плане наш досвед моцна адрозніваецца. Але я сустрэла ў сваім тэхнікуме шмат класных людзей з мясцовых, якія мне падабаюцца. І нашы адрозненні ніяк не перашкаджаюць нам знаходзіцца ў добрых адносінах і разам перажываць новы досвед сумеснага навучання.
Магчыма, гэта будзе кантраставаць з маім папярэднім адказам, але быў адзін хлопчык, які крычаў «Спердалай на Украінэ», калі я заходзіла ў кабінет. Мы з ім вучымся ў розных класах, але ў нас часам ёсць сумесныя заняткі. Педагагічны склад неяк даведаўся пра гэта. Мяне і яшчэ некалькіх чалавек выклікалі да дырэктара, дзе мы пагаварылі пра гэтую сітуацыю. З тых часоў ён так не робіць. Хіба што за спінай.
Увогуле, ёсць і такія персанажы, але многія дарослыя палякі ў падобных сітуацыях гатовыя дапамагчы. Не думаю, што мой досвед нейкі ўнікальны.
«Зразумела, што ў тую Беларусь, якую я памятаю, я ўжо не вярнуся. Бо яе больш няма»
Я адчуваю сябе беларускай і ніяк інакш. Для мяне быць беларускай — гэта важна.
У эміграцыі беларуская культура стала для мяне чымсьці святым. Гэта такі своеасаблівы культ: з-за таго, што беларускага мала і яно амаль недаступна, каштоўным робіцца кожны чалавек, які гаворыць на беларускай мове, уваходзіць ў нашу беларускую супольнасць. Маё жыццё напоўнена беларускай мовай, музыкай, літаратурай, традыцыямі і святамі.
Ці сумую я па Беларусі? Сумую па думцы «я дома», па адчуванні, што тут усе свае. Сумую па самой ідэі «Я нарадзілася тут». А вось па краіне я не тужу. Я рада, што я не там. Я хачу, каб мая краіна была нармальнай і цывілізаванай, каб у ёй працавалі прававыя інстытуты, якія абараняюць грамадзян. Эміграцыя вучыць любіць Беларусь, не знаходзячыся ў ёй.
За навінамі з Беларусі я не сачу. Доўга чаплялася за кантакты з беларускімі сябрамі, але мы згубіліся. І не магу сказаць, што шкадую аб гэтым.
Вельмі моцна я сумую па бабулях. З адной з іх мы не бачыліся ўжо пяць гадоў. Яна моцна хварэе і не можа да нас прыехаць.
Беларуская частка майго жыцця заўсёды са мной. У эміграцыі я даведалася пра беларускую культуру больш, чым калі-небудзь.
Мне давялося перажыць шмат усялякіх нядобрых штук, пакуль не зразумела, што ў тую Беларусь, якую памятаю, я ўжо не вярнуся. Бо яе больш няма. Памятаю, як ва Украіне я марыла, што абавязкова вярнуся да выпускнога. Беларускі клас, у якім я вучылася, выпусціўся ў мінулым годзе.
Я думаю, што ўсе беларусы ў эміграцыі — гэта людзі са складанай і балючай гісторыяй. Але ўсе беларусы, якіх я сустракала, — гэта нешта нашмат большае, чым наша траўма эмігранта. Мы можам прайсці праз гэта, добра ўсё адрэфлексаваць і рухацца далей.
«Не, не хацела б вярнуцца. Але вельмі хочацца да бабуль на дзянёк»
Зараз я ўспрымаю Польшчу не як часовае месца, але і не як дом. Гэта нешта памежнае, своеасаблівы этап жыцця. Але гэта дакладна не бясконцае чаканне вяртання дадому. Проста нейкая чужародная атмасфера, якая не дае цалкам разняволіцца.
Пры гэтым мне здаецца, што калі я пераеду куды-небудзь яшчэ, мне прыйдзецца сутыкнуцца з пачуццём спустошанасці. Бо я столькі сіл уклала ў вывучэнне польскай мовы, што будзе проста крыўдна закрыць гэты навык у доўгім куфары, каб ніколі ім больш не скарыстацца.
Хацела б я вярнуцца ў Беларусь, калі сітуацыя там зменіцца і ў краіне будзе бяспечна для маёй сям'і? Не, не хацела б. Бяспека для мяне — не галоўная каштоўнасць. Я стараюся зжыцца з думкай, што маё шчасце не ў тым, якую назву мае кавалак зямлі, на якім я знаходжуся.
Але я б вельмі хацела з’ездзіць у госці да бабуль. Хаця б на дзянёк.
Іншым падлеткам-беларусам у эміграцыі я б параіла не замыкацца ў сваёй «ракавіне». Пакідаць зону камфорту вельмі цяжка, я ведаю. Але закрывацца ад усяго чужога, новага — гэта не выйсце.
*Імя апавядальніцы зменена
Читать на dev.by