Ці праўда, што данат 10Х дапаможа? А можа, гэта прызнанне віны? Разбор

• Асноўная версія з’яўлення спісаў: магчыма, банкі падалі інфармацыю пра транзакцыі з беларускіх картак праз Facebook за нейкі прамежак часу пасля жніўня 2020. Хутчэй за ўсё, вядомая сума плацяжу, але не яго прызначэнне (гэта могуць быць любыя пакупкі на Facebook). 
• Верагодна, падчас гутаркі са спецслужбамі чалавек сам паказвае скрын профілю Facebook і/або выпіскі з банкаў, якія пацвярджаюць, куды менавіта быў здзейснены плацеж. (Пра свой візіт у КДБ нам паведамілі два ІТ-дырэктары. Адзін з суразмоўцаў пацвердзіў: ён паказваў свой акаўнт у праграме Facebook на тэлефоне, абодва паказвалі выпіскі плацяжоў з банка.)
• Юрысты, з якімі мы гутарылі для гэтага матэрыялу, лічаць, што выпіскі-пацверджанні, а таксама выплата кампенсацыі (данат 10х) — фактычна прызнанне віны. 
• Журналісты пакуль не бачылі «пастаноў аб адмове ва ўзбуджэнні крымінальнай справы», якія айцішнікам прапаноўваюць атрымаць пасля яўкі на гутарку і 10х данату ў дзяржфонд. (Аднаму з нашых спікераў, паводле яго слоў, такую пастанову выдалі, другому абяцалі даслаць поштай.)
• Калі менавіта такія пастановы сапраўды выдаюць, гэта азначае, што спачатку чалавека прызналі падазраваным (або пазней — абвінавачаным), а затым высветлілася, што ў яго дзеяннях не было складу злачынства. Ці ёсць сувязь паміж яўкай у КДБ з выпіскамі і атрыманнем статусу ў крымінальнай справе — невядома.
• Такая пастанова можа быць скасаваная ў любы момант. 

9 студзеня дзве не звязаныя адная з адной крыніцы (якім мы давяраем) у буйной ІТ-кампаніі паведамілі dev.by, што кіраўніцтва праводзіць гутаркі з супрацоўнікамі, якія данацілі ў пратэсныя фонды.

[Фонды BY_help і BySol у Беларусі прызнаныя «экстрэмісцкімі фармаваннямі» ў снежні 2021 года. Заснавальнікаў Аляксея Лявончыка і Андрэя Стрыжака завочна абвінавачваюць паводле крымінальных артыкулаў, у тым ліку ў «фінансаванні дзейнасці экстрэмісцкага фармавання», арт. 361-2. — Заўв.]

Нашыя крыніцы сцвярджалі, што такія спісы нібыта рассылае адміністрацыя ПВТ.  

Увечары «Наша н*ва» са спасылкай на крыніцу ў Парку паведаміла: дырэктар ПВТ Усевалад Янчэўскі нібыта змог данесці да сілавікоў, што арышты айцішнікаў за данаты справакуюць новую хвалю зыходу з Беларусі. Да плацежаздольнай аўдыторыі, верагодна, вырашылі ўжыць іншую «схему»: запрашэнне на гутарку і 10Х данат у дзяржаўны фонд.

9-10 студзеня ў рэдакцыю dev.by прыйшло яшчэ некалькі паведамленняў ад айцішнікаў з розных кампаній (уключна з рэлакантамі), якіх паклікалі на размову ў КДБ.

Аляксей Лявончык, адзін з заснавальнікаў фонду BY_Help, пісаў, што ў спісы маглі трапіць тыя, хто данаціў з дапамогай беларускіх карт праз Facebook. 

«Наша н*ва» паведамляла, што беларускія банкі маглі выдаць сілавікам спісы тых, хто здзяйсняў транзакцыі ў бок Facebook ад жніўня 2020 года. Пры гэтым банкі не бачаць, за што канкрэтна чалавек плаціць унутры сацсеткі — гэта могуць быць гульні, тавары на маркетплэйсе, дабрачынныя ўнёскі ды іншае.

Таму, паводле версіі газеты, сілавікі правяраюць профіль Facebook у тых, хто прыходзіць да іх на гутарку пра данаты. У праграме Facebook ёсць уразлівасць, якая не дазваляе выдаляць інфармацыю пра старыя плацяжы. 

Адзін з суразмоўцаў dev.by, які пабываў на гутарцы ў КДБ, пацвердзіў, што паказваў свой асабісты кабінет у праграме Facebook на тэлефоне, а таксама выпіскі плацяжоў з банка.

Мы не ведаем дакладна.

Крыніцы dev.by паведамілі, што ў адну буйную ІТ-кампанію (са спісу топ-50) прыйшоў спіс з некалькіх соцень чалавек.   

13 студзеня «Еўр*радыё» паведаміла, што спісы з прыкладна 80 чалавек прыйшлі ў кампанію «Леста» (былое падраздзяленне Wargaming).   

Але ацаніць маштабы па-ранейшаму праблематычна. Невядома, як менавіта і за які перыяд сфармавалі спісы, колькі ў іх ІТ-спецыялістаў, якія ІТ-кампаніі іх атрымалі і яшчэ атрымаюць. 

Ёсць інфармацыя, што падобныя спісы атрымліваюць і банкі, ёсць як мінімум адзін верыфікаваць намі кейс звальнення топ-менеджара «за данат».

12 студзеня ў тэлеграм-каналах, якія звязваюць з беларускімі сілавікамі, з’явілася відэа з жорсткім затрыманнем прадпрымальніка з Гомеля — нібыта за данаты ў фонды.

Падрабязна пра наведванне мінскага аддзялення КДБ нам расказалі два дырэктары невялікіх ІТ-кампаній да 100 чалавек. Мы не можам праверыць матывы іх звароту ў рэдакцыю, высновы можна зрабіць самастойна на аснове матэрыялу. 

Паводле іх слоў, падчас гутаркі дырэктараў папрасілі пацвердзіць факт данату ў пратэсныя фонды і зрабіць унёсак у адную з дабрачынных устаноў на выбар: «дзіцячыя дамы, хоспісы, спецыяльныя школы і падобныя ўстановы». Пасля таго як яны зрабілі ўнёскі (у «Мінскі гарадскі цэнтр медыцынскай рэабілітацыі дзяцей з псіханеўралагічным захворваннямі» і «Вясноўскі дом-інтэрнат для дзяцей-інвалідаў»), ім (паводле іх слоў) выдалі або паабяцалі выдаць пастанову аб адмове ва ўзбуджэнні крымінальнай справы.   

Ніхто з нашых суразмоўцаў не паказаў журналістам пастановы: адная спаслалася на «падпіску» <аб неразгалашэнні>, другі сцвярджае, што абяцалі даслаць поштай. 

Мы звярнулі ўвагу на падабенства аповедаў двух ІТ-дырэктараў: яны напісалі ў рэдакцыю адначасова, іх гісторыі паўтараліся амаль даслоўна, яны рабілі акцэнт на тым, што гутарка з супрацоўнікамі сілавых органаў была «ветлівай» і «з уласнай ініцыятывы».

Заснавальнікі фондаў не раілі наведваць гутаркі, а тым, каго на іх запрашаюць, раілі пакінуць краіну.

Верагодна, гаворка вядзецца пра крымінальную справу ў дачыненні да заснавальнікаў фондаў ды «іншых асоб, якія бралі ўдзел у іх фінансаванні». У яе могуць дадаваць падазраваных. Або выключаць, калі высвятляецца, што чалавек не мае дачынення.

Выпіскі-пацверджанні пра данаты на дабрачынныя мэты — не падстава для спынення крымінальнай справы. Падстава — адсутнасць складу злачынства.

Пастанова аб адмове ва ўзбуджэнні крымінальнай справы мае быць узгодненая з пракуратурай. Але і яна не гарантыя. Пастанова можа быць скасаваная.

Ёсць верагоднасць, што да гутаркі і дачы прызнальных паказанняў у людзей няма ніякага статусу ў крымінальнай справе. Выпіскі-пацверджанні з фэйсбука і інтэрнэт-банкінгу, выплата кампенсацыі — фактычна прызнанне віны.