«Будзе не 10 гадоў да пашпарта, а 13-14». Але гэта пакуль не дакладна. Чаго экспаты ў Партугаліі чакаюць ад новай палітыкі

Адмаўляць, што беларусы майго атачэння падзяліліся на тых, хто з’ехаў, і тых, хто застаўся, зусім немагчыма, але лінія падзелу, як я яе бачу, ляжыць не ў вобласці ацэнак з серыі «правільна паступілі» — «няправільна», «сапраўдныя беларусы» — «здраднікі» або «рашучыя людзі» — «цярпілы», а ў той простай канстатацыі, што паўсядзённыя клопаты гэтых дзвюх раптам раз’яднаных груп людзей прыкметна разышліся.

Так, я як той, хто з’ехаў, па-ранейшаму (моцна) перажываю за тое, як ідуць справы на радзіме, і мяркую, што падобныя пачуцці адчувае значная частка эмігрантаў.

Так, мяне засмучаюць бясконцыя новыя санкцыі і абураюць спробы закрыцця межаў, паколькі я лічу, што гэтыя хаатычна-ліхаманкавыя дзеянні толькі ўскладняюць і без таго няпростае жыццё большасці беларусаў (якая, безумоўна, фармуецца тымі, хто застаўся), пераважная частка якіх не мае ні перад кім з еўрапейцаў абсалютна ніякай правіны (хоць я дапускаю, што некаторыя з тых, хто з’ехаў, могуць мець іншае меркаванне на гэты конт. Спрачацца пра гэта не буду).

Пры гэтым у паўсядзённым жыцці праблемы тых, хто з’ехаў, і тых, хто застаўся, зусім не супадаюць.

Для тых, хто з’ехаў, — гэта ўладкаванне на новым месцы, легалізацыя, дакументы, мова, дзіцячыя школы і перспектыва новага грамадзянства, а для тых, хто застаўся, — зусім іншы набор надзённых пытанняў, які тыя, хто з’ехаў, пакуль яшчэ памятаюць, але разгортваць які я тут не хачу.

Задачы, якія вырашаюць тыя, хто з’ехаў, падобныя, незалежна ад таго, у якой краіне яны апынуліся.

Падзялюся ў гэтым неапраўдана доўгім тэксце тым, як я бачу адну з іх.

______________________________

У Партугаліі, як і ў многіх іншых краінах Еўропы, пачынае выяўляцца стомленасць ад павелічэння узроўню іміграцыі. Аб’ектыўна карціна такая: калі ў 2015-м годзе ў краіне пражывала чатырыста тысяч імігрантаў, то зараз, праз дзесяць гадоў — ужо паўтара мільёна, і гэта, як ні круці, чатырохразовы рост з досыць высокай базы, які ў дзесяцімільённай краіне, безумоўна, заўважны.

Асабіста я на побытавым узроўні ніколі не сутыкаюся ні з чым, акрамя шчырай добразычлівасці, але гэта — толькі адзін з бакоў пытання, хай і немалаважны. Іншы істотны бок — гэта функцыянаванне бюракратычнай сістэмы, якая ў сваёй частцы, што адказвае за легалізацыю мігрантаў, ужо не першы год знаходзіцца ў стане перманентнай катастрофы, якую, трэба аддаць належнае, урад усведамляе і ўсімі сіламі спрабуе пераадолець, але гэтых сіл яму не хапае.

У структуры партугальскай іміграцыі традыцыйна пераважаюць выхадцы з партугаламоўных краін: Бразіліі, Анголы, Мазамбіка і Кабо-Вердэ. Гэтыя мігранты асімілююцца адносна лёгка, паколькі родная мова большасці з іх — партугальская, і, па словах мясцовых, яны з’яўляюцца яшчэ большымі каталікамі, чым каталікі-партугальцы, таму таго культурнага бар’еру паміж прыезджымі і мясцовымі, які назіраецца, скажам, у Францыі, у Партугаліі няма — або ён не настолькі высокі.

Аднак у апошнія гады крыніцы паступлення мігрантаў прыкметна дыверсіфікаваліся — у першую чаргу таму, што ўзнік і нарастае паток з «індустана» — Індыі, Пакістана, Бангладэш і Непала.

Гэтыя «новыя» мігранты, на мой дылетанцкі погляд, не бачацца «небяспечнымі», а, хутчэй, здаюцца карыснымі. Першае, што кідаецца ў вочы, — гэта тое, што яны пастаянна працуюць, і гэта я назіраю ў двух розных ракурсах: сталічным і правінцыйным.

У Лісабоне іх самая прыкметная праца — гэта дастаўка ежы, і калі я гляджу на тое, як яны ў любы дождж і вецер, закутаныя ў маскі і плашчы, прамоклыя да ніткі, круцяць педалі сваіх электраровараў, я адчуваю да іх спачуванне і ўдзячнасць.

У сельскай мясцовасці, дзе я, калі шчыра, не чакаў іх сустрэць, яны складаюць аснову працоўнай сілы прадпрыемстваў, якія перапрацоўваюць сельгаспрадукцыю. Кожную раніцу і кожны вечар я бачу чароды гэтых смуглявых людзей, якія тупаюць уздоўж дарогі на працу ў размешчаны ў пары кіламетраў ад вёскі вялікі складскі комплекс. Яны крочаць на самоце і невялікімі групамі, а часам кранальнымі парамі — хлопец з дзяўчынай, — узяўшыся за рукі. Пры гэтым, калі я ў тых ці іншых сітуацыях сутыкаюся з імі, яны нязменна падкрэслена ветлівыя, а часамі нават ліслівыя.

______________________

Я не ведаю, як ставяцца да гэтых мігрантаў карэнныя партугальцы: гэтак жа добразычліва, як і да нас, або неяк іначай. Для таго, каб ацаніць гэта, трэба па чарзе пабываць у скуры мясцовага homem do campo і ў скуры азіяцкага мігранта.

Але ў палітычнай плоскасці нарастае супрацьстаянне.

У пачатку наступнага года ў Партугаліі пройдуць прэзідэнцкія выбары. Партугалія — парламенцкая рэспубліка, таму пасада Прэзідэнта хоць і важная, але не з’яўляецца такой дамінуючай, як у нашых змешаных лясах. Тым не менш, аўтарытэт і роля Прэзідэнта істотныя. Дзеючы Прэзідэнт, які адслужыў свае максімальныя два тэрміны, ужо заявіў, што ён адмовіцца ад усіх належных яму прывілеяў і пойдзе выкладаць у школе гісторыю, а на яго месца прэтэндуюць некалькі вядомых у краіне людзей.

Мяркуецца, што другі раўнд выбараў пройдзе з удзелам двух яркіх персанажаў: элегантнага і стрыманага адстаўнога марскога адмірала, які праславіўся тым, як хутка і паспяхова ён здолеў арганізаваць у пандэмію нацыянальную прышчэпачную кампанію (я — сведка, усё было арганізавана па-вайсковаму выразна і па-партугальску далікатна!), і скандальнага маладога юрыста, заснавальніка крайне-правай папулісцкай партыі Chega! (што азначае «Хопіць!»), якая менш, чым за дзесяцігоддзе стала другой па колькасці месцаў партыяй у парламенце.

Харызматычны прабіўны юрыст схільны да дэмагогіі і эпатажу, што для папуліста бачыцца нормай, а для сённяшняга бурлівага свету — да крыўднага звыклай карцінай.

Напярэдадні выбараў уся краіна завешана біг-бордамі з яго партрэтам і лозунгамі рознай ступені скандальнасці: «Імігрант не павінен жыць на дапамогу», «У першую чаргу — партугальцы», «Цыганы таксама павінны выконваць закон», «Тут — не Бангладэш».

Апошнія два лозунгі выклікалі ў палітычных сферах буру. Словы абурэння даносяцца адусюль, многія партугальцы лічаць, што яны носяць недапушчальна дыскрымінацыйны характар, і абвінавачваюць іх аўтара ў расізме, але упарты Андрэ Вентура настойвае, што гэтыя сцвярджэнні банальныя: вы што, не згодныя з тым, што ўсе павінны выконваць закон? Вы што, хочаце сказаць, што Партугалія — гэта Бангладэш?

____________________________

У дыскусіі аб тым, колькі і якіх мігрантаў неабходна Партугаліі, удзельнічаюць практычна ўсе людзі, што маюць нейкае дачыненне да палітыкі. Усе сыходзяцца ў меркаванні, што іміграцыя жыццёва неабходная, але якая? Кваліфікаваная? — так давайце навучымся вышэй цаніць сваіх, каб яны перасталі з’язджаць у больш багатыя краіны. Некваліфікаваная? — а мы сапраўды хочам ператварыцца ў краіну-музей і краіну-рэстаран?

Тым часам пад ціскам крайне-правых у Партугаліі змяняюць як закон аб замежніках, так і закон аб атрыманні грамадзянства. Цяпер пераехаць у Партугалію будзе складаней, а да падачы заявы на грамадзянства прыйдзецца чакаць не пяць гадоў, як раней, а сем — для імігрантаў з былых калоній і грамадзян Еўрасаюза, і дзесяць (дзесяць!) — для выхадцаў з усіх іншых краін.

Да «іншых», натуральна, адносіцца і Беларусь.

____________________________

Пачынаючы прыкладна з пятнаццатага года, у разгар сірыйскага крызісу, многія з усходнееўрапейцаў (або ўсходне-не-еўрапейцаў, я ўжо цяпер і не ведаю) наракалі, што Еўропа перастае быць Еўропай у выніку засілля імігрантаў. Мы, стоячы ўбаку, павучалі еўрапейцаў, што ім варта было б быць больш жорсткімі і пераборлівымі з тым, каму яны дазваляюць пасяліцца ў сябе дома.

І вось цяпер, калі многія з нас уліліся ў гэты шматнацыянальны паток перасяленцаў, высвятляецца, што Еўропа пачула гэтыя галасы і узялася метадычна ўзмацняць правілы, і сёння праблема многіх беларусаў заключаецца ў тым, што пад гэта ўзмацненне трапляем і мы.

Як жа так? — пытаемся мы. Кажучы пра ўзмацненне правілаў міграцыі мы ж не мелі на ўвазе сябе? Мы ж — правільныя? Мы — тое, што вам трэба!

Але праўда, з еўрапейскага пункту гледжання, заключаецца ў тым, што паміж выхадцам з Беларусі і выхадцам з Непала прынцыповай розніцы няма.

Крыўдна?

Калі так, то вы — прыхаваны расіст.

А тым часам сацыялісты, якія яшчэ нядаўна былі вядучай палітычнай партыяй у краіне, спрабуюць даказаць у канстытуцыйным судзе, што закон, што прымаецца, змяшчае антыканстытуцыйную норму, дыскрымінуючы людзей па нацыянальнай прыкмеце — чаму гэта: адным — сем гадоў, а іншым — дзесяць? Непальцы з беларусамі нічым не горшыя за бразільцаў з немцамі, сцвярджаюць яны.

Ці ўдасца ім гэта даказаць?

Паглядзім.

__________________________

Свет у прыйшоў у рух.

Мы назіраем чарговую хвалю перасялення народаў, якую, па сутнасці, немагчыма спыніць.

Але самае парадаксальнае я бачу не ў гэтым.

У той час, як мы з’яўляемся сведкамі глабальнай змены парадыгмы, кардынальнай змены эканамічнай мадэлі, змены сусветнага лідарства і перагляду многіх якія здаваліся вельмі ўстойлівымі прынцыпаў «сусветнага інтэрната», патокі міграцыі працягваюць задавацца мінулай, хай паступова, але няўхільна губляючай сваю дамінуючай ролю мадэллю.

_________________________

Мне зараз шэсцьдзесят два, а майму тату — дзевяноста адзін, і гэта азначае, што ў мяне ёсць высокі шанец пражыць яшчэ трыццаць гадоў.

Якім мы ўбачым свет трыццаць гадоў пасля?

Калі азірнуцца, то трыццаць гадоў таму я нават прыблізна не мог уявіць сабе ўсё тое, што я назіраю сёння, і я не думаю, што гэта толькі я быў настолькі блізарукі. У рэшце рэшт, памыліўся нават Фукуяма. І пры гэтым мне здаецца, што змены, якія чакаюць нас наперадзе, будуць больш глабальнымі, чым тыя, якім мы ужо былі сведкамі.

Як падрыхтавацца да гэтых змяненняў на сыходнай траекторыі жыцця?

Не маю ўяўлення, і таму нічога лепшага, чым адкрыць бутэлечку халоднага лёгкага белага, не прапаную.

А на фота — лістападаўскі захад у Партугаліі асвятляе сцяну імігранцкага доміка на ўзгорках.