«Іран далёка, пра запускі папярэджваюць за паўгадзіны». Як айцішнікі і бізнесы працуюць у зонах канфліктаў

Чаму так атрымалася? Па-першае, канфліктаў рознай ступені інтэнсіўнасці ў свеце вельмі шмат. Па ацэнцы Жэнеўскай акадэміі міжнароднага гуманітарнага права і правоў чалавека, зараз — не менш за 110 узброеных канфліктаў, частка з іх (пакуль) замарожаныя. Па-другое, і ІТ-кампаніі, і самі айцішнікі нават у зонах гарачых канфліктаў знаходзяць плюсы. 

Ізраіль

«Калі твая армія і твая паліцыя за цябе — гэта неяк расслабляе»

Прысутнасць ІT-кампаній з беларускімі каранямі ў Ізраілі, вядома, не такая шырокая, як ва Украіне. Тым не менш, яны ёсць і тут. Напрыклад, EPAM працуе ў Ізраілі з 2019 года, калі набыў тут ізраільскую NAYA Technologies. Пазней, у 2021 годзе EPAM набыў яшчэ адну ізраільскую кампанію, White-Hat Ltd.

Акрамя таго, многія айцішнікі родам з Беларусі працуюць у Ізраілі ў мясцовых кампаніях.

Кіраўнік праектаў у ізраільскім стартапе Цімур Хашчавацкі:

— З маіх блізкіх, дзякуй богу, ніхто не пацярпеў. Але многія з калег і знаёмых прызваны на ваенную службу з рэзерву. А наш сваяк захрас у Барселоне, не можа вярнуцца ў Ізраіль. У апошнія тры дні (Цімур распавядаў аб сваім досведзе 16 чэрвеня — Заўв.) мы спускаемся ў сховішча 2-3 разы на дзень, па вечарах і ноччу.

У дзённы час атак практычна няма, таму што днём вывесці пускавую ўстаноўку, каб яна не трапіла пад удар нашых знішчальнікаў, практычна немагчыма. Для тых, хто перажыў у Ізраілі 7 кастрычніка 2023 года і наступныя ракетныя абстрэлы з Газы, Лівана і Емена — нічога новага.

Мы і так працавалі ў гібрыдным фармаце (адзін-два дні на тыдзень з дому). Цяпер, вядома, перайшлі на поўную аддаленку. Вядома, гэта крыху менш эфектыўна — некаторыя абмеркаванні нашмат прасцей праводзіць каля вялікіх экранаў і ўайтбордаў. Але розніца не крытычная.

У нашай кампаніі пратакол для такога перыяду просты: у час вайны працуем з дому. Уласна, так тут робяць усе кампаніі хай-тэку. Кампаніі, у якіх аддаленай формы няма, у большасці не працуюць. Выключэнне — крытычна важныя прадпрыемствы, напрыклад крамы. Некалькі месяцаў таму трывога здарылася падчас працоўнага дня, калі супрацоўнікі ў нас былі ў офісе. Усе спакойна перайшлі ў абароненае памяшканне на нашым паверсе і заставаліся ў ім, пакуль не прасігналілі адбой. Гэтыя дзеянні вядомыя ўсім ізраільцянам.

У Ізраілі шмат псіхалагічнай (і не толькі) падтрымкі на ўсіх узроўнях. Класныя кіраўнікі кожны дзень кантактуюць з вучнямі. Бальнічныя касы (арганізацыі медыцынскага страхавання ў Ізраілі — Заўв.) і Міністэрства абсорбцыі (ведамства, якое адказвае за дапамогу рэпатрыянтам; з 2017 года афіцыйна называецца «Міністэрства аліі і інтэграцыі» — Заўв.) праводзяць вэбінары і публікуюць тэлефоны псіхалагічнай падтрымкі. Ёсць куча валанцёрскіх арганізацый, гатовых дапамагчы. У нас шмат партнёраў у розных краінах — зразумела. Мы штодзень чуем шмат слоў падтрымкі і ад іх.

Ізраіль вельмі цёплая, сямейная краіна з вельмі маленькай асабістай дыстанцыяй. Пры велізарнай колькасці бязладдзя і звад (асабліва па палітычных пытаннях) у сур’ёзныя моманты тут усе адзін аднаго падтрымліваюць. Мы шмат кантактуем з рускамоўнымі хлопцамі, ва ульпанах (школах па вывучэнню іўрыту, дзяржаўнай мовы Ізраіля — Заўв.) пазнаёміліся і на працы. Сустракаць землякоў з Беларусі асабліва прыемна. Але нейкая менавіта беларуская дыяспара не ўзнікае, таму што ў пераважнай большасці людзей тут няма ўспрымання сябе як «чужы ў чужой краіне».

Пераязджаць з-за звязаных з баявымі дзеяннямі рызык я не планую. Яны нашмат ніжэйшыя, чым можа падацца пры праглядзе навін на беларускіх каналах. Ды і мала дзе цяпер зусім бясхмарна, а тут ёсць цёплае мора і цёплыя людзі. Калі калі-небудзь і вырашым пераязджаць — то толькі дзеля тлустых офераў!

Украіна

«Кампаніі з беларускімі каранямі працягваюць працаваць. Але для гэтага трэба мець добрыя сувязі з уладай, партнёрамі, вайсковымі»

Пачатак паўнамаштабнага расійскага ўварвання ва Украіну падштурхнуў некаторыя бізнесы беларускага паходжання скараціць прысутнасць у Расіі і Беларусі або сысці з гэтых рынкаў цалкам. Напрыклад, EPAM сышоў з РФ і моцна скараціў штат у нашай краіне, Wargaming адмовіўся ад актываў у гэтых краінах на карысць «Лесты», якую пазней расійскія ўлады нацыяналізавалі.

Унутры Украіны, якая апынулася пад ударам, гэтыя ІТ-бізнесы працягваюць працаваць з нязначнымі скарачэннямі. У Wargaming Kyiv к восені 2023 года заставалася 430 супрацоўнікаў з даваенных 530. А украінскі EPAM застаецца найбуйнейшай ІТ-кампаніяй Украіны і за тры гады вайны «сціснуўся» менш чым на трэць, прычым у другой палове 2024 года скарачэнні практычна спыніліся.

Падобная тэндэнцыя прасочваецца і пры поглядзе на ўсю украінскую ІТ-індустрыю.

Пры гэтым кампаніі беларускага паходжання, працуючы ў ваюючай Украіне, могуць сутыкацца з дадатковымі складанасцямі ў дадатак да тых, з якімі сутыкаюцца ўкраінскія. Менеджар адной з украінскіх кампаній з беларускімі каранямі, грамадзянін Украіны Аляксей*, апісвае гэтыя праблемы так:

Вайна моцна змяніла працоўныя будні ўкраінскіх айцішнікаў. Зрэшты, Аляксей заўважыў, што нават да такіх злавесных варункаў людзі паступова прызвычайваюцца:

— У сховішча ў выпадку трывогі супрацоўнікі ходзяць выбарачна і усё менш. Пры планаванні флоў фактар трывог ужо не закладваецца: трывогі працягваюцца ўжо чацвёрты год, да іх усе прызвычаіліся. 

Чаму ўкраінскія офісы некаторых кампаній беларускага паходжання абмежаваліся рэлакацыяй адносна невялікага ліку жадаючых і не пайшлі па шляху ні рэзкага, ні павольнага скарачэння сваёй прысутнасці? Аляксей тлумачыць гэта камбінацыяй з некалькіх фактараў:

— Прычын шмат. Кагосьці з супрацоўнікаў-мужчын не выпускаюць з краіны ў сувязі з ваенным становішчам, хтосьці не можа пакінуць бацькоў, камусьці не хочацца з’язджаць з камфортнага кола зносін. А кампаніі не сыходзяць з Украіны таму, што супрацоўнікі — гэта іх асноўны актыў. Набраць талковых, кампетэнтных спецыялістаў не так проста ў іншай краіне. Таму за каманды, вядома, трымаюцца. 

Па ацэнцы Аляксея, запатрабаванасць украінскага аўтсорсу з-за звязаных з вайной рызык некалькі паменшылася. Акрамя таго, ва ўкраінскіх офісаў з’явілася дадатковая артыкул выдаткаў — гуманітарны:

— Кампаніі данацяць на гуманітарныя патрэбы, падтрымліваюць сем'і мабілізаваных і гэтак далей. У 2025 годзе гэта таксама ёсць, і такі «сацпакет» ваеннага часу можа быць істотным у рамках бюджэту кампаніі. 

Пры ўсім пры гэтым, як сцвярджае Аляксей, у кампаній няма зусім ніякіх гарантый, якія выводзілі б каманду або хаця б ключавых, асабліва каштоўных супрацоўнікаў з-пад магчымай мабілізацыі. Прынамсі, нашаму суразмоўцу невядомыя ні законныя, ні незаконныя практыкі ў гэтай галіне. 

Тлеючыя/ замарожаныя канфлікты

Прысутнасць ІТ-бізнесаў беларускага паходжання добра заўважная і ў краінах, уцягнутых у тлеючыя і замарожаныя канфлікты.

Так, у 2016 годзе EPAM набыў амерыкана-індыйскую кампанію Alliance Global Services. Шэрагі супрацоўнікаў EPAM тады папоўнілі больш за 1100 спецыялістаў у ЗША і Індыі. Пашыраючы «індыйскі плацдарм», у 2018 годзе Аркадзь Добкін адкрыў буйны офіс EPAM у сталіцы індыйскага штата Тэлінгана Хайдарабадзе. Цяпер у індыйскім EPAM-е працуюць больш за 10 000 чалавек у пяці лакацыях.

Ці выжыве аўтсорс у Еўропе? ІТ-заказы разлятаюцца ў цёплыя краіны

Па тэме

Ці выжыве аўтсорс у Еўропе? ІТ-заказы разлятаюцца ў цёплыя краіны

Першы інжынерны хаб EPAM у каўказскіх краінах адкрыўся яшчэ ў 2014 годзе ў сталіцы Арменіі Ерэване.

У 2020 годзе яшчэ адзін офіс EPAM з’явіўся ў сталіцы Грузіі, а ў 2021 годзе — у другім па велічыні горадзе Арменіі Гюмры. Абзавяліся офісамі ў рэгіёне і іншыя кампаніі з беларускімі каранямі. Так, у 2022 годзе армянскае юрасоба пад назвай «НойСофт» з’явілася ва Intetics. Акрамя таго, абедзве дзяржавы пасля падзей 2020 года і пачатку расійскага ўварвання ва Украіну сталі месцамі прыцягнення для часткі беларускіх айцішнікаў-рэлакантаў.

Неўрэгуляваная тэрытарыяльная спрэчка з-за паўночнай часткі вострава не перашкодзіла Кіпру стаць адной з самых папулярных холдынгавых юрысдыкцый. Тут працуюць дзясяткі беларускіх ІT-кампаній і стартапаў, частка з якіх рэлакавалася на востраў, а частка — адразу адкрывала офісы тут. На Кіпры прадстаўлены EPAM, Wargaming, Zubr Capital, Soula, Banuba, Maps.me, Palta, Fibery, Easybrain, Playgendary, SayGames, Belka Games, VIZOR, Strikerz, Vandrouka Games, Avem Games, Lingvanex, Skich.

Цэлы россып офісаў ІT-кампаній беларускага паходжання з’явіўся пасля пачатку расійскага ўварвання ва Украіну ў 2022 годзе і ў Сербіі. EPAM тады набыў сербскага распрацоўшчыка Vivify Ideas з офісам у Нові-Садзе, а офісы ў Белградзе з’явіліся ў IBA Group і Wargaming. Сербія таксама ператварылася ў адзін з папулярных напрамкаў для пераезду беларускіх IT-спецыялістаў.

Погляд бізнесу

«Усе недарагія рэгіёны нашай часткі глобуса — патэнцыйна праблемныя. Таму яны і недарагія»

З якой прычыны ІT-кампаніі беларускага паходжання досыць часта аказваюцца ў краінах і рэгіёнах, ахопленых гарачымі, тлеючымі або замарожанымі канфліктамі? Сяргей Восіпаў, кофаўндар Playsense.agency і Placy.ai, тлумачыць гэта так:

— Ніхто ў сваім розуме не будзе будаваць новую [не ваенную] вытворчасць у канфліктным рэгіёне. Праблема ў тым, што калісьці гэты рэгіён не быў канфліктным, пастаўляючы якасную і недарагую працоўную сілу свайму глабальнаму інвестару. А потым — хлоп!

Ці значыць гэта, што справа ў адсутнасці дальнабачнасці кіраўнікоў бізнесаў? Сяргей Осіпаў лічыць, што не:

— Ці прадбачыў менеджмент такі паварот? Як правіла, так. Чаму загадзя не пераехалі? Проста розніца ў кошце чалавека-гадзіны настолькі вялікая, што менеджмент гадамі не наважваецца вывозіць вытворчасць у іншую краіну, якая відавочна даражэй. Бізнес стаў бы стратным. Можна адразу згортвацца.

На думку сузаснавальніка Playsense.agency і Placy.ai, існуе спосаб, які дазваляе вырашыць гэту праблему:

— Ці ёсць лайфхак? Ёсць, але не для слабанервовых. Напрыклад, у Playsense.agency (былы The Agency of Wargaming) 3 гады таму вырашылі не прывязвацца да геаграфіі і раз’ехаліся з Мінска, хто куды змог, у фармаце digital nomads. Офіса няма. Кампанія на Кіпры. 100% дыстанцыйнае кіраванне праектамі праз самапісную платформу і Google Workspace. Працоўныя адносіны з камандай 80 чалавек праз Deel. Першы год было смяротна цяжка, перахваляваліся, ці спрацуе такая мадэль. Спрацавала! Пераймайце.

Кіраўнік буйнога бізнесу з беларускімі каранямі быў гранічна лаканічны, адказваючы на пытанне пра недаацэнку рызык бізнесамі:

— Не думаю, што ёсць недаацэнка геапалітыкі. Геапалітыка проста ірэлевантная для бізнесу.

*Імя зменена на просьбу спікера.