А што, так можна было? Як айцішнікі шукаюць у сабе беларусаў за мяжой

Як доўга жыць у эміграцыі, згубіць, але потым знайсці сувязь з радзімай? Пагаварылі з айцішнікамі, якія даўно (больш за 10 гадоў) не жывуць у Беларусі пра вывучэнне беларускай мовы, ініцыятывы і самаідэнтыфікацыю дзяцей. 

Каця Лысёнак, каля 20 гадоў жыве за мяжой

Мае адносіны з беларускай мовай і Беларуссю можна падзяліць на тры перыяды ў маім жыцці: 0 — 16 гадоў, 17-30 гадоў і 30+ (цяпер мне 37). 

Я жыла ў Паставах да 16 гадоў, дзе я праводзіла ўсе выходныя, школьныя канікулы і леты ў вёсцы Дуброва з маімі дзедам і бабуляй. Мае дзед і бабуля размаўлялі толькі па-беларуску, але шмат ужывалі польскія і літоўскія выразы.

Дома, у Паставах, мы гаварылі трасянкай. Кнігі ўжо ўсё больш былі па-руску, часопісы/газеты недзе 50/50. А вось у школу мяне аддалі ў рускамоўны клас. Беларуская мова была пару гадзінаў на тыдзень. У 16 гадоў я з’ехала па школьным абмене ў ЗША, дзе амаль год гаварыла толькі па-ангельску. Але ўпарта ўсім тлумачыла, што я з Беларусі. Ніякіх глыбокіх прычын у гэтым не было — проста камбінацыя маёй упартасці і геаграфічнай нудоты.

Пасля вяртання ў Беларусь пачаўся мой другі перыяд стаўлення да беларускай мовы і Беларусі. Гады, калі я бегла ў свет ад свайго мінулага, бо рвалася выбіцца ў людзі, стаць незалежнай, фінансава паспяховай. Заставацца ў Беларусі падавалася фіяска. 

Я вучылася ў Клайпедзе ў міжнародным асяроддзі на ангельскай. Была ўражаная любоўю літоўцаў да сваёй гісторыі, культуры і мовы. Першыя часы я вельмі дзівілася з традыцыйнай літоўскай ежы, культуры піва, літоўскай эстрады, кіно і кніг. І мне было дзіўна: людзі ў сваёй краіне гаварылі на сваёй мове. А што, так можна было? 

І другі момант: я назірала за іншымі студэнтамі з Украіны, Расеі і іншых краін, якія разам святкавалі свае нацыянальныя святы, пелі песні і гатавалі ежу. А беларусы, хоць нас было і нямала, не мелі свайго ўласнага цэнтра гравітацыі, разам не збіраліся. Я зайздросціла і, напэўна, упершыню пачала задаваць сабе пытанні: чаму так?  

Але студэнцкае жыццё ляцела, вучоба, пошук першай працы, першыя каханні — ніякай глыбокай рэфлексіі не адбывалася. І маёй асноўнай мовай камунікацыі, навучання і працы стала англійская, а дома — руская.

Пасля ўніверсітэта, калі я пачала працаваць у Вільні ў міжнароднай кампаніі, мае калегі літоўцы з расейскімі каранямі пачалі кпіць з майго беларускага акцэнту і слоў накшталт «шуфлядкі». Напэўна, упершыню ў маім жыццё я востра адчула сваю «беларускаць», якой я раней не заўважала. Напрыклад, я не магла вымавіць літару — щ, толькі «шч», рукавы я закасвала, а рэчы складала ў шуфлядку. 

Прайшоу час, памерлі мае дзядуля з бабуляй, а я пераехала ў Дублін. Пасля майго знаёмства з ірландскай гісторыяй брытанскай акупацыі, было цяжка не заўважыць шмат паралеляў з беларускай гісторыяй — каланіяльнае мінулае і сучасныя вынікі накшталт моўнай палітыкі.

Шмат пакаленняў ірландацаў выязджала з краіны праз палітычныя і эканамічныя прычыны. Але яны не гублялі сваю «ірландскасць».

Я пабачыла, з якой павагай і любоўю людзі ставаяцца да свайго мінулага, каранёў, іх цяперашняе месца жыхарства ніякім чынам не замінае ім быць ірландцамі і трымаць сувязь са сваёй краінай. Можна жыць, працаваць, падарожнічаць, пераняць вопыт, каб потым яго прывезці дадому. Тады я ўпершыню пачала марыць пра вяртанне ў Беларусь, каб жыць і працаваць. 

У 30 гадоў я ўпершыню пайшла ў тэрапію. Паглыбілася ў значэнне нашых каранёў і нашай гісторыі, пазнанне і прыняцце сябе, а таксама свайго ўнікальнага досведу. Упершыню задала сабе пытанне: як я хачу будаваць свае адносіны з Беларуссю ў сваім жыцці? 

Пачала ўдзельнічаць у розных беларускіх адукацыйных праектах, супрацоўнічаць з беларускімі школамі і настаўнікамі, падтрымліваць беларускія дабрачыныя ініцыятывы, збіраць грошы для беларускіх праектаў, будаваць сувязі з беларускай дыяспарай. Пазнаёмілася з натхняльнымі беларускамі ў сваім жыцці, якія сваім уласным прыкладам дапамаглі мне больш ясна артыкулаваць мае ўласныя думкі і намаганні. 

Ліза Ветрава стала першым беларускамоўным акаўнтам, які крышталізаваў мой наступны крок — пераход на беларускую мову. Беларуская мова стала маім выратаваннем, калі менталачка зляцела да чарцей праз усе геапалітычныя навіны за апошнія 3-4 гады. 

Другі год я паволі пераходжу на беларускую мову. Выдаліла ўсе рускамоўныя каналы і замяніла іх на беларускія ва ўсіх сацсетках, «падсела» на беларускія аўдыёкнігі (за мінулы год праслухала 12 кніг і нават атрымала ліст ад самой Ганны Севярынец!).

Далучылася да размоўнага клуба, займаюся з рэпетытаркай, перакладаю свае выступы з англійскай на беларускую, вяду свае беларускія праекты па-беларуску (са скрыпам і трасянкай, але як інакш?). Наступны крок — пераходжу на беларускую ў сваім прафесійным асяроддзі з кліентамі, партнёрамі. 

На дадзены момант маю наступны расклад: англійская займае 60% майго часу,  руская — 20-30%, беларуская — 10-20% (планую павялічыць да 30-35%). 

Хачу перайсці на беларускую з мужам (ён літовец, але крэпка мяне падтрымлівае). Страшней за ўсё перайсці з бацькамі на паўнавартасную беларускую, але і гэта абавязкова адбудзецца, мо гэта будзе рэзалюцыяй на 2025? :)  

Усім раю:

• audiobooks.by,
• kamunikat.org,
• беларускі Ціўтар разам з хэштэгам #нюдзеля,
• тэлеграм-каналы memensk, Усё пра ўсё, Лінейная (аг | рэг) рэсія,
• vэдытацыі на беларускай мове «Дыхай вольна»,
• камедыйны ютуб Yar Vel,
• пераказы кніг — ютуб «Читать не перечитать». 

Беларусь — гэта мая сям’я, мой дом, мая гісторыя, маё дзяцінства, мая мова, мая культура. І яно так было, ё і будзе заўсёды. Маё геаграфічнае знаходжанне на гэта ніяк не ўплывае. Быць беларускай можна ў любой краіне свету. 

Алексей Власов, переехал в Германию более 20 лет назад

Я вырос в 80-90ые в Минске, в Слепянке. Всё моё окружение, без исключения, было русскоязычным. Беларусский язык для меня был иностранным, я начал учить его во втором классе, закончил когда бросил институт. Честно говоря, выдохнул с облегчением, потому что не видел смысла учить мёртвый язык. Звучит провокационно, но такое у меня было на тот момент восприятие 🙂 Единственные два человека, которые говорили по-беларусски — это преподаватель географии в Лицее БГУ (что воспринималось абсолютно нормально, потому что ну считает человек это важным, почему нет, мне не сложно) и девочка-одногруппница в инязе, которая перешла на беларусский в знак протеста против политической ситуации в стране.

Я уезжал из Беларуси будучи довольно озлобленным. В моей Слепянке жить было небезопасно в те времена, для меня как длинноволосого подростка в девяностые и подавно. Зарплаты у всей семьи были мизерные. Государство — враг во всех его проявлениях. Уехав, один раз съездил в гости, тут же пережил парочку неприятных столкновений с гопотой прямо на Немиге, с облегчением уехал и больше не возвращался. 

Я хоть и говорил, что родом из Беларуси, но в душе больше идентифицировал себя с немцами. Немецкий язык давался мне очень легко, менталитет соответствовал моему. Друзей я нашёл легко и быстро, что ещё надо для счастья.

В 2020 году я на секундочку поверил в возможный успех. В последние месяцы перед выборами их исход в пользу Тихановской казался мне не то чтобы предрешённым, но очень возможным. Я ещё подростком ходил на митинги и демонстрации против Лукашенко, когда они ещё носили массовый характер. 

Моя жена и моя сестра ездили в Беларусь регулярно и рассказывали, как изменились прежде всего люди, какая замечательная в стране молодёжь, какие у страны могли бы быть перспективы. И в 20 году мне казалось — ну всё, уйди ты уже по-хорошему, ведь всё к этому идёт.

Тем ужасней были события после 9 августа. За считанные дни Беларусь дубинками загнали назад в пещерные времена и отчётливо дали понять, что больше её оттуда не выпустят. Мы делали что могли, но в основном это свелось к пожертвованиям.

Я помню, что в те дни забирал ребёнка из лагеря, где он был отрезан от новостей. И, пересказывая ему последние новости, я напугал его тем, что неожиданно заплакал. Когда ребёнок в панике спросил, что случилось, я ответил, что может — мо-о-ожет быть — двадцатипятилетняя эра правления Лукашенко может прийти к концу на днях, что освободит миллионы человек. Но, увы, не получилось.

У меня немецкое гражданство, и я давно уже считал себя немцем с беларусскими корнями, но после 2020 года переквалифицировался в беларуса, давно проживающего в Германии.

Когда я увидел, сколько человек выходили на протесты, я понял, что хоть там и по-прежнему хватает неприятных мне людей, но другие скорее всё же начинают брать верх. Пусть многие сейчас разъехались, спасая свои здоровье и жизнь, после смены режима многие из них вернутся — и теперь я вполне допускаю, что могу быть среди них.

В Германии я освоил неплохую профессию, которая позволяет мне неплохо обеспечивать мою семью и вносить свой вклад в увеличение производительности крупных немецких предприятий. Если беларусы решат ориентироваться на ЕС, то мои знания и опыт вполне могут послужить на пользу стране, такой у меня ход мыслей. 

Жена и ребёнок, думаю, тоже могли бы себе это представить. Ребёнок был с мамой в Беларуси каждый год и каждый раз возвращался в полном восторге. Несмотря на то, что он родился и вырос в Германии, как раз таки он сам считает себя беларусом.

У нас нет никакого контакта с беларусами, не считая парочки ТГ-чатов, где половина участников пишет по-беларусски. У сына их нет и подавно. Но вот такая вот у него самоидентификация. 

Сяргей, ужо больш за 10 гадоў жыве ў Эдынбурзе (Шатландыя)

Беларуская мова мне заўседы падабалася, але вы ж ведаеце, як гэта у Беларусі. Я заўсёды кажу брытанцам, адкуль я. І маё кола ведае розніцу паміж рускімі, беларусамі і украінцамі. Гэта людзі, якія цікавяцца сітуацыяй. Шмат хто даў прытулак украінцам. 

Эдынбург — не Варшава. Ва ўсёй Шкоцыі жыве можа 100-200 беларусаў. Для варушняка трэба, каб быў вольны час і супадалі інтарэсы. З аднадумцамі срабуем праводзіць беларускае Купалле ў Эдынбурзе ўжо трэці год запар. Гэткая спроба сабраць нашую кволую дыяспару. Выбіраем зручную дату і месца. Запрашаем людзей сустрэцца, каб запаліць вогнішча на пляжы. Апошнім разам прыехала 12 ці 15 чалавек — гэта шмат для Шатландыі. Хачу, каб гэта традыцыя працягвалася. 

Цяпер з’явілася шмат кантэнту па-беларуску. Напрыклад, кнігі і пераклады вядомых твораў і новае. Набываю беларускія кнігі ў выдавецте Янушкевіча у Варшаве, калі там бываю. Часам замаўляю онлайн. Слухаю аўдыякнігі ў праекце «Кніжны воз», напрыклад, аповесці пра Шэрлака Холмса. 

Чытаю навіны па-беларуску, слухаю інтерв’ю з цікавымі людзьмі. Гляджу інтэрв’ю Мікіты Мелказёрава і Настассі Роўды, яны запрашаюць цікавых людзей.

І вось ўжо праз паўгады я адзначыў, што пачаў у вольны час думаць па-беларуску! Быў вельмі уражаны і шчаслівы. Было адчуванне, што нічога не атрымаецца. 

Мае дзеці ніколі не вывучалі беларускую мову і зусім яе не разумеюць. Яны аднолькава добра пераходзяць з ангельскай на рускую і наадварот. Я не хачу адпраўляць іх у беларускую онлайн-школу, ствараць дадатковы стрэс. Але калі яны лянуюцца і размаўляюць са мной па-ангельску, то я ім адказваю па-беларуску. І неяк пачынаюць разумець. 

Мне падабаецца мадэль Ірландыі. Ангельская мова там дамінуе, але ірландская — мова парламенту. І гэта цудоўна. 

---

dev.by, як і іншым сумленным медыям, сёння вельмі складана: рэдакцыя працуе за межамі краіны, а нашы рэкламныя даходы скараціліся ў некалькі разоў. Але мы даем рады — з вашай дапамогай.

Гэта вы дзеліцеся з намі інфанагодамі, меркаваннямі, досведам, часам і ўвагай. А 230 чытачоў падтрымліваюць нас данатамі.

У 2024 годзе мы хочам сабраць 1000 чытачоў-падпісантаў.

Дапамагчы нам можна праз Patreon. 
з Беларусі — праз Donorbox.
І шчэ крыптой, тут гаманцы.

Дзякуй, што прачыталі гэтае паведамленне. 

Што яшчэ прачытаць пра беларускія праекты ў камьюніці:

• Энтузіясты перакладаюць Ubuntu на беларускую. Вы таксама можаце далучыцца; 
• «Фонды адмовілі нам 22 разы». Як запусціць беларускамоўны праект пра навіны гік-культур і не з’ехаць з глузду; 
• Make Palessie sexy again. Беларуская айцішніца распавядае пра гаворку і звычаі сваёй роднай вёскі.