Аўтсорс памірае — трэба стаць новым Ізраілем. Чыноўнікі прыдумалі план, як развіваць стартапы ў Беларусі

На папялішчы, або як у Беларусі знік стартап-рух

У 2019 годзе Аляксандр Лукашэнка апошні раз наведваў ПВТ. Тады палітыку правялі экскурсію па выставе «распрацовак вядучых рэзідэнтаў» парка. Сярод іх было некалькі прыкметных стартапаў, створаных у Беларусі: распрацоўшчыкі робататэхнікі Rozum Robotics, стваральнікі аплікацый для вызначэння захворванняў лёгкіх Healthy Networks, агратэхнічная кампанія OneSoil. Распрацоўка апошняй — міжнародная платформа для дакладнага земляробства — прыцягнула асаблівую ўвагу Лукашэнкі.

— Гэта вельмі карысна і патрэбна, — такую ацэнку ён даў стартапу.

«Карысны і патрэбны» OneSoil выйшаў з ПВТ і спыніў працу ў Беларусі на пачатку 2022 года. З таго часу стартап пазіцыянуе сябе як швейцарскі. Healthy Networks ліквідаваў юрыдычную асобу ў Беларусі ў пачатку 2024 года і цяпер базуецца ў Эстоніі.

Тады, шэсць гадоў таму, на сустрэчы з Лукашэнкам у ПВТ прысутнічалі прадстаўнікі яшчэ аднаго вядомага стартапа з беларускімі каранямі — Flo (распрацоўвае аднайменную аплікацыю для жаночага здароўя). І гэты праект таксама сышоў з Беларусі ў пачатку 2022 года, а пасля папрасіў называць сябе брытанска-літоўскай кампаніяй.

З пералічаных стартапаў у Беларусі працягвае працаваць толькі Rozum Robotics. Але і ён пацярпеў. Падчас пратэстаў 2020 года быў затрыманы суўладальнік кампаніі Міхаіл Чупрынскі (пазней ён пакінуў краіну). Праз два гады з Rozum Robotics сышоў і другі сузаснавальнік — Віктар Хаменок.

— Максімум, што цяпер свеціць кампаніі — гэта пераўтварэнне ў нейкую лакальную расійскую гісторыю. Але, хутчэй за ўсё, нават гэтага не адбудзецца, бо закрываюцца ўсе імпартныя і экспартныя патокі, — прадказваў ён незайздросную будучыню свайго праекта.

Пасля 2020 года (асабліва моцна гэты працэс актывізаваўся пасля пачатку вайны ва Украіне) бізнес у Беларусі скончылі многія тэхналагічныя стартапы. Найбольш вядомыя з іх — PandaDoc, Wanna, Fibery, Vochi.

Амаль усе яны незадоўга да ад’езду з краіны (або ўжо пасля яго) прыцягнулі шматмільённыя інвестыцыі. OneSoil і Fibery атрымалі па $5 млн, Wanna набылі амаль за $30 млн, Vochi — за некалькі дзясяткаў мільёнаў. PandaDoc і Flo пасля чарговага інвестыцыйнага раўнда ўжо ў эміграцыі сталі «аднарогамі» пры ацэнцы больш за мільярд долараў.

У альтэрнатыўнай рэальнасці ўсе гэтыя паспяховыя стартапы маглі б прынесці карысць беларускай эканоміцы. Па падліках devby, у 2020 годзе падаткі супрацоўнікаў аднаго толькі PandaDoc прыносілі ў бюджэт краіны каля $7 млн.

Afterlife, або пра складанае жыццё прыватных кампаній у Беларусі

Пасля 2020 года з Беларусі сыходзілі не толькі прыкметныя стартапы, але і знікалі важныя праекты, вакол якіх калісьці збіралася тусоўка інвестараў і пачынаючых прадпрымальнікаў.

Улады спачатку закрылі, а пасля прызналі экстрэмісцкім фарміраваннем стартап-хаб Imaguru, які, паводле ацэнкі інвестара Валерыя Астрынскага, акумуляваў палову ўсёй актыўнасці стартап-экасістэмы Беларусі. Суд у Мінску ліквідаваў важны для бізнес-экасістэмы конкурс сацыяльных праектаў Social Weekend.

Сярод нешматлікіх прыватных праектаў, што дапамагаюць стартапам у Беларусі, працягвае працаваць Zborka Labs (у 2022 годзе яе заснавальнік Барыс Мамоненка быў асуджаны на «хатнюю хімію», «лабараторыя» была закрыта, але потым зноў адчынілася) і інвестыцыйная студыя Spark Venture, арганізаваная Альфа-Банкам.

Суразмоўцы devby называюць Spark Venture адным з галоўных месцаў у Беларусі, дзе стартапы на ранняй стадыі цяпер могуць знайсці інвестыцыі.

— Стартап-рух у Беларусі патроху ажывае, — кажа заснавальнік аднаго са стартапаў, што працягваюць працаваць у краіне. — І шмат у чым дзякуючы Spark Venture. Там можна «зачапіць» двух-трох інвестараў па профілі твайго праекта. На івэнтах Spark Venture — максімальная канцэнтрацыя інвестараў, якая толькі можа быць у Беларусі. Для параўнання: мае знаёмыя хадзілі на пітчынг у Zborka, і там наогул не было інвестараў. І ўмовы не такія выгадныя: калі «заходзіш» у Zborka, у цябе адразу просяць долю ў стартапе.

Бізнес-анёл Кірыл Валошын адзначае, што ў партфелі Zborka Labs было некалькі цікавых беларускіх стартапаў (але ў цэлым дзейнасць «лабараторыі», на яго думку, выглядае як «праца ў стол»).

— З перспектыўных стартапаў назаву, напрыклад, Cropfleet, які распрацоўвае рабатызаваныя рашэнні для сельскай гаспадаркі. Але ў якім стане гэты праект цяпер — незразумела. Увогуле, калі я апошні раз глядзеў партфель Zborka, ён выглядаў гнятліва (большасць спасылак на стартапы наогул не адкрываліся).

Выглядаюць жывымі (і сфакусаванымі на рынак СНД) Trafory, Delivio, Stafflow, Voka 3D. Яшчэ пара цікавых медтэх-праектаў пазіцыянуюць сябе як заходнія, але пры гэтым не выходзяць з ПВТ. Што да банкаўскіх мерапрыемстваў (тых жа Spark Venture або Igrow), думаю, гэта больш пра падтрымку прадпрымальніцкай актыўнасці ў краіне, чым пра венчурныя інвестыцыі. Гэта наогул не ўласціва беларускім банкам — уваходзіць у стартап на ранняй стадыі, дадаткова інвеставаць у рост, дачакацца экзіту і выйсці з прыбытакам. Адзінкавыя кейсы, як Белгазпрамбанк у часы Бабарыкі — не лічацца.

Паводле меркавання інвестара, пасля 2020 года з Беларусі з’ехалі «да 80 працэнтаў стартапаў, а перспектыўных — да 90%».

— Чаго-небудзь падобнага да Imaguru ў Беларусі, канечне, ужо няма, — кажа Кірыл Валошын. — Ёсць разрозненыя ініцыятывы: акселератар ПВТ, стартап-школа ў БДУ. Але гэта не месцы для штодзённых камунікацый стартапераў — хутчэй, спарадычныя івэнты.

Інвестар Валерый Астрынскі (у мінулым годзе ён пераехаў у Польшчу, прабыўшы 2,5 года на «хатняй хіміі») лічыць, што стартап-экасістэма ў цэлым «адаптавалася да рэалій унутры краіны».

— Мне не трапляліся ініцыятывы з боку дзяржавы, якія б натхнялі і прымушалі паверыць у нейкі перспектыўны трэнд, — кажа ён. — Я чуў пра стварэнне саюза беларускіх тэхнапаркаў або нечага ў гэтым ключы. Падаецца, улады анансавалі нейкі законапраект пра стварэнне прававой базы для венчурных фондаў. Кажуць, што будуць прыцягваць расійскіх, арабскіх і кітайскіх інвестараў.

Сусветныя практыкі ўніверсітэта ў Пінску, або як у ПВТ прыдумалі адраджаць стартапы

Калі раней цэнтрамі прыцягнення для стартап-руху былі прыватныя ініцыятывы, то апошнім часам удыхнуць у яго жыццё спрабуюць пераважна дзяржаўныя структуры: ПВТ, дзяржбанкі і ўніверсітэты.

У пачатку бягучага года ПВТ запусціў «Акселератар» — трохмесячную праграму для стартапаў на ранняй стадыі. Парк дапамагае фаўндэрам, арганізоўваючы лекцыі і сустрэчы з патэнцыйнымі інвестарамі.

— У студзені ў акселератар адабралі 20 стартапаў, — расказвае прадпрымальнік, чый стартап трапіў у іх лік. — Гэта ўжо не сырыя праекты: з гатовымі прадуктамі і нават зарэгістраванымі юрасобамі. Сам ПВТ не прапануе інвестыцый або грантаў, але як бы заяўляе: «вось мы адабралі столькі-то стартапаў, гарантуем, што яны адэкватныя». То бок працуе на сувязь прадпрымальнікаў і інвестараў.

У маі мінулага года ПВТ стварыў асобную структуру — Стартап-цэнтр, у задачу якога ўваходзіць «падтрымка развіцця стартап-руху ва ўніверсітэтах».

— Чаму ўніверсітэты? Універсітэт — гэта ідэальная пляцоўка для запуску бізнесу: навукаёмістае асяроддзе, чалавечы капітал, лабараторна-тэхнічная інфраструктура, экспертная супольнасць. Да чвэрці стартапаў у развітых краінах нараджаюцца менавіта ва ўніверсітэтах. Менавіта яны з’яўляюцца ключавым звяном фармавання інавацыйных прадпрымальніцкіх праектаў на ранніх стадыях, — тлумачыў ідэю праекта тагачасны намеснік дырэктара ПВТ Кірыл Залескі.

Цягам усяго 2024 года Залескі ездзіў па Беларусі і заключаў пагадненні аб партнёрстве паміж ПВТ і ўніверсітэтамі: БДУ, Брэсцкім дзяржаўным тэхнічным універсітэтам, Палескім дзяржаўным універсітэтам, Віцебскім дзяржаўным тэхналагічным універсітэтам, Полацкім дзяржаўным універсітэтам імя Еўфрасінні Полацкай, Гомельскім дзяржаўным універсітэтам — усяго каля дзясятка ўстаноў адукацыі па ўсёй краіне.

Напрыклад, у БДУ на базе StartUp Space (які працаваў яшчэ да 2020 года) быў створаны каворкінг для маладых прадпрымальнікаў. У ПВТ пачалі праводзіць тэматычныя хакатоны для студэнтаў — у тым ліку з удзелам беларускіх банкаў.

Акрамя Кірыла Залескага, вялікую ролю ва «універсітэцкім кірунку» ПВТ адыгрывае, паводле слоў суразмоўцаў devby, Дзмітрый Мікулка — кіраўнік Стартап-цэнтра парка. Да гэтага ён стварыў падобны цэнтр у БДУ.

— Да ідэі развіцця моладзевага прадпрымальніцтва я прыйшоў яшчэ будучы сакратаром БРСМ, — расказваў ён на сустрэчы са студэнтамі БДУ. — У мяне нават ёсць архіўны дакумент аб стварэнні структуры, падобнай да Стартап-цэнтра, яшчэ ў 2010 годзе. Тады, відаць, мне не хапіла досведу. У любым выпадку, лідарскі патэнцыял моладзі павінен дзесьці рэалізоўвацца. Ва ўсім свеце напрамкаў рэалізацыі не так шмат: гэта альбо ўлада, альбо грошы.

— StartUp Space ва ўніверсітэтах — гэта па сутнасці франшыза, — тлумачыць прадпрымальнік з Беларусі, які пажадаў застацца ананімным. — Галоўны Space — у БДУ. У кожным універсітэце на базе «спейсаў» праводзяць лекцыі, сустрэчы з удзелам стартапераў, выдзяляюць ім нейкія памяшканні для працы.

Аднак, паводле слоў суразмоўцаў devby, перспектыўных стартапаў, што выйшлі б са сцен універсітэтаў, пакуль не відаць.

У пошуках Зямлі абяцанай, або як чыноўнік ПВТ запітчыў закон аб стартапах — і стаў міністрам

У канцы 2024 года ў ПВТ прайшоў University Cup сярод стартапераў. З 35 праектаў выбіралі пяць найлепшых. У журы конкурсу, паводле слоў аднаго з удзельнікаў, прысутнічалі міністр эканомікі, адзін з віцэ-прэм’ераў, прадстаўнікі ПВТ — у тым ліку Кірыл Залескі.

Суразмоўца devby, які пажадаў застацца ананімным, расказвае, што ў першы дзень конкурсу Залескі «запітчыў» перад чыноўнікамі праект новага законапраекта аб стартапах і інвестыцыях у Беларусі.

Паводле слоў Залескага, ён разам з камандай юрыстаў ПВТ прапрацоўвае законапраект, згодна з якім стартапы на ранняй стадыі будуць цалкам вызваленыя ад абавязкаў плаціць ПДВ. Як я зразумеў, там ішла гаворка пра падатковы вылік для першых інвестыцый у стартапы. Для праектаў, што ўваходзяць у ПВТ, у першыя гады будзе дзейнічаць спрошчаная сістэма справаздачнасці. Цалкам англійскае права, магчымасць у палегчаным парадку прыцягваць інвестыцыі з-за мяжы. Штосьці гаварылася і пра стварэнне інвестыцыйных фондаў.

Паводле суразмоўцы devby, законапраект павінен быць гатовы ўжо ў першай палове бягучага года.

Відавочна, пітчынг быў удалы — у сакавіку Залескі пайшоў на павышэнне і стаў міністрам сувязі і інфарматызацыі.

«Лицо ПВТ» — теперь министр. Чего ждать айтишникам

По теме

«Лицо ПВТ» — теперь министр. Чего ждать айтишникам