Паланэз N13. Як у 2022 мы развітваліся з ІТ-краінай

ІТ у Беларусі даўно перастаў быць утульнай, бяспечнай бурбалкай — яго нясе ў плыні агульных катаклізмаў і выносіць далёка за межы краіны. Таму для айцішнікаў, як і для ўсіх, год падзяліўся на дзве няроўныя часткі: да 24.02 і пасля. 

Да 24.02 былі ўжо звыклыя дыскусіі, ці з’язджаць, ці заставацца (а яшчэ ці заставацца, ці вяртацца), ужо звыклыя ператрусы, арышты, прысуды, развітанне адных кампаній з ПВТ і ўступленне туды новых (строга кажучы, апошні набор датаваны канцом 2021-га). Мы дзівіліся на рознаскіраваныя трэнды ў статыстыцы: новых ІТ-кампаній станавілася менш, ліквідаваных больш, прыток замежных спецыялістаў у Беларусь сыходзіў на нішто, пры гэтым ПВТ ставіў новыя рэкорды. Набліжаўся рэфэрэндум, навіны «з-за» ўзмацнялі трывогу ад мясцовага парадку дня.

Тыя, хто заправіў у лютым бак, мелі рацыю — свет абваліўся яшчэ на колькі паверхаў.

Айцішнікаў зачапіла па-рознаму: тыя, хто ўжо жыў ва Украіне, сталі ўцекачамі з заблакаванымі картамі, тых, хто працаваў у Беларусі, кампаніі пастараліся экстранна (нават чартарамі) вывезці ў іншыя краіны. Ці памятаеце гэтыя дзіка дарагія і дэфіцытныя квіткі ў бязвізавыя краіны і цэны на арэнду жытла, якія там падскочылі? Тады беларусы пазнаёміліся з новымі экзатычнымі лакацыямі, напрыклад, Арменіяй і Узбекістанам (Грузію асвоілі раней). У Ташкент толькі EPAM перавёз некалькі сотняў супрацоўнікаў з Беларусі і Расіі. Досвед, вядома, цікавы, але не самы лёгкі.

Для кагосьці змена краіны была адзіным спосабам захаваць працу: «самы цэнтр Еўропы» для многіх заказчыкаў і інвестараў стаў непрымальнай лакацыяй.

Чым яшчэ запомнілася вясна

• дэфіцытам валюты і доларам па 4 BYN;
• масавым сыходам кампаній і сэрвісаў;
• патокам санкцый — у дачыненні да банкаў і не толькі;
• праблемамі з грашовымі пераказамі і картамі за мяжой;
• скандалам з Paysend: праз курсавыя розніцы сэрвіс для пераказаў загнаў беларусаў у даўгі на тысячы еўра;
• чэргамі па апастыль (які да таго ж падаражэў у 10 разоў) даўжынёй у некалькі месяцаў;
• шалёнай выдачай віз PBH (іх колькасць перавысіла колькасць гуманітарных);
• паралічам vfs global — запісацца на падачу на польскую візу можна толькі праз пасярэднікаў (вось толькі цяпер сістэму вылечылі).

А яшчэ «паўраспадам» Wargaming: флагман прадуктовай распрацоўкі ў Беларусі распаўся на дзве часткі. Вытворцы «танкаў» пакінулі «поле бою», забраўшы на Захад частку супрацоўнікаў і сусветны брэнд, пакінуўшы пасля сябе расійскую правапераемніцу Lesta і паўпусты офіс у Шабанах. Прыхільнікам гульні таксама прыйшлося вызначацца: альбо калектыўна-заходні World Of Tanks, альбо зрэбны «Свет танкаў» і кропка. 

EPAM здолеў абысціся менш радыкальнымі рашэннямі: сысці з Расіі, рэлакаваць усіх каго можна, але ўсё ж пакінуць офіс у Беларусі. Пакуль ёсць надзея.

Крызісныя горкі

Прыкладна тады ж страціў прытомнасць рынак ІТ-вакансій (і дагэтуль без прытомнасці), а ІТ-кампаніі замарозілі найманне і сталі скарачаць персанал. Урэзанае ў Беларусі прарастала ў суседніх (і не вельмі) краінах. 

dev.by збіўся з падліку, спрабуючы ацаніць маштабы новай хвалі міграцыі ІТ-спецыялістаў і скласці вынікі з папярэднімі. Прыкінулі, што за два гады Беларусь маглі пакінуць ад 16 да 23 тысяч айцішнікаў. Ускосна пра маштабы міграцыі можна судзіць па статыстыцы звальненняў-найманняў. За 10 месяцаў чысты адток кадраў з ІТ-галіны — 14+ тысяч чалавек.

Галіну захліснула новая хваля крызісу. Пра новыя наборы ў ПВТ афіцыйна больш не паведамляюць. Зрэшты, гэта не перашкодзіла цяперашнім рэзідэнтам Парка паставіць новы квартальны рэкорд па падатках. Кіраўнікі кампаній кажуць, тут і выплачаныя на пачатку года бонусы (у тым ліку на рэлакейт), і курсавыя ваганні, і праца на Беларусь з іншых юрысдыкцый. Вынік суцяшальны, але недаўгавечны. Ужо ў другім квартале падаткі ўпалі, дый рэзідэнтаў стала менець. А потым МПЗ перастала публікаваць гэтыя звесткі. А Белстат закрыў інфармацыю пра экспарт тавараў і паслуг. Апошняе, што мы ведаем пра экспарт камп’ютарных паслуг, — за тры месяцы ён склаў 766 млн долараў (+4% да перыяду 2021 года). Пры гэтым у сакавіку рост экспарту ІТ-паслуг спыніўся.

Дзяржава, як магла, клапацілася пра «стабільнае функцыянаванне эканомікі»: да +4 п. п. падаходнага падатку дадала двайную стаўку адлічэнняў у Фонд ПВТ. Другую меру ўсё ж удалося абмежаваць адным кварталам, першую пралангавалі да студзеня 2025 года. 

Каб стрымаць уцёкі бізнесу, акцыянерам «з недружалюбных дзяржаў» забаранілі адчужаць долі ў беларускіх юрасобах, а потым і выходзіць з іх. У «недружалюбны» спіс трапілі EPAM, Wargaming, IBA Gomel Park і яшчэ дзве гомельскія ІТ-кампаніі (зачараваны выявіўся рэгіён). Wargaming як ведаў — паспеў сысці за некалькі дзён да забароны.

Затое аддаленую з-за мяжы афіцыйна абялілі.

Як працавалася айцішнікам

Цяжка. І тым, хто з’ехаў, і тым, хто застаўся. Адным даводзілася шукаць жытло, уладкоўваць дзяцей у дзіцячыя сады і школы, вучыць мову, затлумлівацца з песэлямі-мельдункамі і падаткамі, плаціць павышаную камуналку на радзіме і шукаць спосаб памяняць пашпарт у консульстве, іншым хаваць ад заказчыка рэальную лакацыю, шукаць новую працу і апраўдвацца, чаму яны дома. І тыя, і другія выявіліся ўразлівымі перад санкцыямі і дыскрымінацыяй. 

Нават калі твой стартап ужо колькі гадоў у Даніі, як у Веры Рашэцінай, дзяржфонд можа спыніць яго фінансаванне праз сузаснавальніка-беларуса з доляй у 5%. А ўжо польская грантавая праграма тым больш можа адмовіць стартапу з Беларусі, які пераехаў. Але куды ім да Slush, які скасаваў перамогу Immigram праз сувязі з РФ. «Slush, you suck», — адрэагаваў на рашэнне адзін з інвестараў стартапа Мікіта Мікада.  

Дасталася і нашым студэнтам у Чэхіі: тамтэйшае Мінадукацыі рэкамендавала ВНУ абмежаваць магчымасці для навучання на тэхнічных спецыяльнасцях студэнтам з Расіі і Беларусі, маўляў, гэта тэхдапамога падсанкцыйным краінам. Аднак ВНУ прынялі рашэнні самастойна. Замежныя банкі сталі рабіць больш жорсткімі патрабаванні да грамадзян Беларусі: нават апора і надзея беларусаў у Польшчы, банк PKO, пачаў быў адмаўляць ім у адкрыцці рахунку. На шчасце, гэта хутка мінула.

І тыя, хто з’ехаў, і тыя, хто застаўся, дрэнна спалі, выгаралі, шукалі ёд і запасалі кансервы на выпадак найгоршага. А яшчэ, як Віктар Хамянок, адчувалі, што наш бронецягнік ляціць кудысьці не туды, і прасілі падтрымкі супольнасці. 

Улічыце, што летам у Беларусі сталі падаць заробкі, і рэч не толькі ва ўмацаванай нацвалюце — зп сталі прасядаць і ў доларах. Ці то ў адтоку праектаў рэч, ці то ў тым, што на рынку рэзка павялічылася доля джуноў: проста сеньёраў і мідлоў рэлакавалі першымі. А ў Польшчы ад вясны рос долар, і гэта таксама дастаўляла айцішнікам пакуты — заробкі ж часцей у злотых. Карацей, ніякай стабільнасці.

Тое, што гэта і была «стабільнасць», стала зразумела пры канцы верасня, з абвяшчэннем у РФ той самай «частковай». Мабілізацыйны імпульс перадаўся праз празрыстую мяжу нашым айцішнікам. Шчаслівыя ўладальнікі PBH прыспешылі ад’езд, баючыся позваў. Небеспадстаўна: да канца года Мінабароны паабяцала зверыць усіх ваеннаабавязаных.

Усё прапала?

Рэгіянальны катаклізм у ІТ на гэты час ужо апраўлены ў рамку глабальнага крызісу: сусветныя кампаніі скарачаюць супрацоўнікаў, кампаніі ў Беларусі таксама закрываюць офісы і рэжуць штат (раз, два, тры, чатыры, пяць). Усе чакаюць рэцэсію і абмяркоўваюць, хто першы пойдзе пад нож. Здаецца, усё прапала?

«Равем на Мінскім моры». Айцішнікі пра тое, што дапамагала вывозіць 2022

Па тэме

«Равем на Мінскім моры». Айцішнікі пра тое, што дапамагала вывозіць 2022

Што прасілі на Новы год айцішнікі ў дзяцінстве: настальгічная падборка

Па тэме

Што прасілі на Новы год айцішнікі ў дзяцінстве: настальгічная падборка